به گواه تاریخ آنچه سبب ماندگاری ملت ها شده پویایی فرهنگی در کنار عوامل دیگر نقش زیربنایی داشته است. هویت هر ملتی بسان پارچه ای است که تار و پودها آن را عینیت بخشیده است. هرگاه تار و پود هویت تاریخی ملتی سست و مندرس شده شاهد انحطاط و فروپاشی آن ملت بوده ایم. عوامل مختلفی هرگاه در کنار هم قرار گیرند زمینه ویرانگری هویت ملت ها را فراهم می نماید. در این یادداشت به بهانه «جشن تولد خورشید» در فرهنگ ایرانیان نمونه هایی از عوامل تخریبی بررسی، سپس نگرش به یلدا در جامعه خودمان واکاوی می شود. جنگ یا عدم همزیستی مسالمت آمیز با جوامع دیگر عامل بسیار مهمی در آسیب رسانی به تمدن ها بوده است. زمانی که عفریت جنگ که معمولاً با هدف زیاده خواهی و کشورگشایی بود؛ بر جامعه ای سایه می افکند، زیرساخت های اجتماعی در خط مقدم تخریب و نابودی قرار می گرفتند، زیرا الفبای زندگی آرام همراه با شادابی و نشاط جامعه ها امنیت بود. در سایه امنیت کار و تلاش رشد می کرد. عدم امنیت سبب مهاجرت های ناخواسته و اجباری، تعطیلی کسب و کار و پیشه و هنر می شد.
جنگ در درجه اول سبب قتل و خشونت و بی رحمی بود که حاصلی جز نابودی نیروی کار، بی سر و سامانی خانواده ها و مصایب دیگر نداشت. دو طرف جنگ، برنده یا بازنده آن هر دو آسیب می دیدند زیرا درگیری پشتوانه مالی طلب می کرد و بدون این پشتوانه ارابه خشن و بی رحم جنگ از حرکت باز می ایستاد.
عامل دوم استبداد و حکومت مطلقه فردی بود که در دنیای کهن شکل غالب در مدیریت کشورها بوده است. فرد مستبد هیچ شریکی را در قدرت برای خودش متصور نبوده و پیوسته نگاه بدبینانه نسبت به اطرافیان داشت. به همین دلیل همه در مظان اتهام بودند. برخلاف مناسبات اجتماعی امروز همه مجرم بودند مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. امروزه در کشورهای توسعه یافته هیچ کس مجرم نیست مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
حاکمیت فضای ناامنی و امنیتی بودن فضا زمینه ای بسیار مناسب برای متعلقان و چاپلوسان فراهم می کرد. به همین دلیل بارگاه مستبدین محل توطئه ها و قتل های مرموز بود. این حالت فضا را برای تنفس لطیف طبعان و کسانی که صاحب هنری بودند تنگ می کرد، تا جایی که برخی مهاجرت ها به این دلیل اتفاق می افتاد. به عنوان نمونه مهاجرت های ایرانیان به هند و دیگر بلاد را در گذشته شاهد بوده ایم.
فروپاشی اقتصادی که خود برآمده از عواملی مانند قحط سالی، زلزله، سیل و یا عوامل انسانی بود که خود به هویت ملت ها آسیب می رساند.
گاه در فضای خشونت و استبداد شاهد،  مانایی هویت تاریخی و هنری برخی اقوام بوده ایم که آن در گرو وجود و هوشیاری برخی افراد نخبه همچون فردوسی یا کسانی مانند خواجه نصیر یا نظام الملک و دیگران بوده است.
به قول ویل دورانت نقل به مضمون «رشد و بالندگی فرهنگی ملت ها که ضامن بقا و پایداری آن هاست تنها زمانی اتفاق می افتد که مردمان احساس امنیت کنند و به ادامه زندگی امیدوار باشند.»
در نگاه به تحرکات برخی کشورها بای معرفی و اثبات ریشه داربودن خود، شاهدیم که با خرده شدن کشورهای بزرگ و ظهور کشورهای جدید، تکاپو و جست و خیزهای جدی برای اثبات هویت تاریخی و فرهنگی درگرفته است. به عنوان نمونه مصادره خاقانی شاعر بزرگ، مولانا، نظامی و... همه حکایت از نیاز جدی و فوری ملت ها به پشتوانه تاریخی و فرهنگی دارد. اخیراً دیدیم کشور آذربایجان بازی چوگان را به عنوان یک بازی ملی برای خود ثبت یونسکو کرد! البته باید اذعان نمود جای پایی که این ممالک در ان پای می نهند هویتی تاریخی بنام ایران دارد که متاسفانه غفلت ما سبب پیشی گرفتن آن ها شده است، زیرا اینان دیر زمانی در مرزهای ایران زیسته اند.
غفلت از داشته ها و بی مهری به آن ها چرا دیگران را به طمع نیندازد؟!
یلدا و جشن تولد خورشید که سابقه ای تاریخی در ایران دارد نیز یکی از مراسمی بوده که متاسفانه رو به فراموشی رفته است. اما مگر خورشید متولد می شود؟ کی و چگونه؟
یلدا واژه ای سُریانی و توسط مسیحیان سریانی وارد ایران شده است. آری به نظر نیاکان ما پس از اعتدال پاییزی که شب و روز با هم برابر بودند، رفته رفته درازی شب بر روز غلبه کرد. شب های طولانی همراه با سرما و سوز گزنده پاییزی که هر جانداری حتی زمین را آزار می داد، مظهر سیاهی، خمودی، بی حرکتی و سکون بود و نوعی ناامیدی را القا می کرد. شب و سیاهی آن در فرهنگ ایران زمین خوش یمن نبود، تا جایی که در ادبیات سیاسی کاربرد خاص خود را پیدا کرد. با پایان گرفتن نود روزه فصل پایز از آغازین روز دی ماه طول روز که مظهر روشنی، امید و آغاز کار و تلاش و جنب و جوش می باشد، بیشتر می شود. به عبارتی خورشید گرمی و حرارت از فردای شب اول دی ماه بیشتر به زمین ارزانی می دارد. از انجا که پایه اقتصاد ایرانیان بر کشاورزی بوده، گرمی و حرارت و افزایش مدت زمان تابش به زمین موجب آماده کردن زمین برای زایندگی و باروری می شد. به این دلیل این شب برای ایرانیان مبارک بود زیرا رونق زندگی، امید به زندگی، باروری احشام و رمه ها را نوید می داد. خانواده ها به میمنت این شب تا پاسی از شب گرد هم می آمدند و پیران باتجربه در کنار خردان کم تجربه قصه ها و حکایت ها می گفتند و می شنیدند. بی شک شب یلدا و آداب همنشینی اش همان تارو پود هویت فرهنگی ماست که به اروپا رفته است و از ان به عنوان تولد مسیح یاد می شود.
در صفحه 76 کتاب جنبش های آتش پژوهش و نوشته های هاشم رضی می خوانیم «هنگامی که آئین مهر در جهان متمدن کهن منتشر شد، در روم و بسیاری از کشورهای اروپایی، به همین جهت روز بیست و یکم دسامبر را برابر با اول دی ماه بود، هنگامی که آئین مهر همگانی شده بود به عنوان روز تولد مهر یا میترای شکست ناپذیر جشن می گرفتند. اما در سده چهارم میلادی در اثر اشتباهاتی که در کبیسه روی داد، تولد مهر نجات بخش یا مسیحای منجی در بیست و پنجم دسامبر واقع شد و از آن پس تثبت شد. تا آن زمان تولد عیسای مسیح در ششم ژانویه جشن گرفته می شد. اما دین اغلب رومیان کشورهای متمدن اروپا، آئین مهر و میترا بود. اما هنگامی که کم کم مسیحیت در روم با فشار و ارعاب جا باز کرد، متولیان کلیسا چون نتوانستند با برانداختن جشن تولد میترا در بیست و پنجم دسامبر غلبه کنند، همان روز را روز زایش عیسای مسیح اعلام کردند که تا این زمان باقی مانده»
به راستی این تار و پود فرهنگی (یلدا) را تا چه حد پاس داشته ایم؟ در گذشته نه چندان دور در کتب فارسی دوره ی دبستان، یکی از درس ها به شب یلدا اختصاص داشت، با تصویری از یک خانواده که گِرد آتش و آجیل و هندوانه گوش به سخنان بزرگان داشتند. هر چه که هست متاسفانه در کتاب های درسی امروز به ای گونه آداب که ریشه در تاریخ ایران زمین و برخاسته از نگرشی محکم و متین و واقع بینانه نسبت به آثار خلقت داشت توجهی نشده است. در دنیای که به ادعای خودمان کشورهای پیشرفته و غربی به بن بست در عرصه فرهنگی و اجتماعی رسیده اند و نیاز به بازگشت به هویت خویش را احساس می کنند، چرا ما اینگونه نباشیم؟ چرا داشته های فرهنگیمان را از صندوقچه فراموشی بیرون نیاوریم و به ان نبالیم و به آن ننازیم؟
چه تضمینی وجود دارد که قومی جدا شده از ایران کهن که چند سالی از شکل گیری و استقلال آن به عنوان یک کشور نگذشته، یلدا را به نام خود ثبت یونسکو نکند؟ به عنوان مثال اگر تاجیکستان یلدا را به نام خود ثبت کرد، نمی گوییم یلدای تاجیکستانی بود؟ آیا می خواهیم به آخر خط برسیم و بعد برگردیم؟ بهتر نیست از نیمه راه برگردیم و تار و پود هویت تاریخی و فرهنگی خود را حفظ کنیم و به فرزندان و نسل جدید بیاموزیم؟
بیاییم «چشم ها را بشوییم، جور دیگر ببینیم» یلدا زاییده فرهنگ و تمدن ماست، یلدا با دین و دیانت تعارضی ندارد. یلدا و شب نشینی یلدایی موجب گرم شدن کانون خانواده ها و صله رحم می شود، آن اکسیری که امروز به شدت به آن نیازمندیم. شب نشینی یلدایی موجب آموزش و فراگیری و تجربه اندوزی می شود. آیا بهتر نیست درس یلدا بار دیگر به کتب درسی دبستان بازگردد؟ درست است که شکل خانواده به عنوان هسته اصلی اجتماع چه به لحاظ تعداد افراد و یا نوع تعامل با یکدیگر متفاوت شده، اما همنشینی یلدا می تواند تأثیر بسزایی در اصلاح رفتار افراد خانواده داشته باشد./ج