انسان از ديرباز ، آنگاه كه از درك و دفاع در برابر حوادث قهري طبيعت مانند رعد و برق ،طوفان ، سيل ، خسوف و كسوف و يا زلزله در مي ماند ، تقصير و گناه را به گردن قدرت هاي فرازميني مي انداخت تا بدينوسيله ضعف و كاستي خود را جبران كند. و آرامش از دست رفته ي خويش بر اثر وقوع چنين حوادثي را باز يابد . گاه پا را از اين مقصر پنداري قدرت هاي فرازميني هم فراتر مي گذاشت و با تسليم و تعظيم در مقابل اين قدرت هاي موهوم و خيالي ، و در راستاي جلب رضايت آنان جهت جلوگيري از تكرار چنين حوادثي ، دست به قرباني و نذر و نياز مي زد . و آنگاه كه با تكرار دوباره ي اين حوادث مواجه مي شد ، اولين مقصر را آلودگي جامعه به گناه مي پنداشت كه خشم خدايان آسمان را برانگيخته است. و باز به تكرار دعا و راز و نياز و قرباني به درگاه اين خدايان ساخته ي ذهن خويش ، در راستاي جلب رضايت آنان بر مي آمد. 

در گذر زمان ، تكرار مداوم اين حوادث ، بشر را به ستوه آورد و او را به تامل واداشت تا چاره اي بينديشد و درمان اين درد بنيانكن را پيرامون خود جستجو كند . انديشه ي انسان در اولين قدم به مبارزه با خدايان ساخته ي ذهن خويش پرداخت ، تا با رهايي از دست اين اوهام بتواند به چاره جويي برخيزد.

هرچند نسل بشر در مسير اين اوهام زدايي نيز قربانيان زيادي از خود گرفته است . كوپرنيك در اواسط قرن 16 ميلادي تنها به جرم اينكه زمين را محور و مبداء جهان ندانست مورد لعن و نفرين كليسا واقع شد و 50 سال بعد گاليله به اتهام تاييد نظريه ي كوپرنيك مجبور به تاييد توبه نامه ي كليسا مبني بر كتمان حركت و گردي زمين شد. و بخشي از عمرش را در منزل دوستش پيكولوميني در حصر خانگي سپري نمود. و تا امروز نيز در بسياري از جوامع عقب مانده ، انسانها تنها و تنها به جرم انديشيدن محاكمه و قرباني مي شوند ، لاكن نوع بشر موفق به ايجاد تحولاتي شگرف در راستاي زدودن سلطه ي سياه خرافات گرديده است .

امروز ديگر ما طوفان ، خسوف و كسوف ، رعد و برق ، سيل و زلزله را محصول خشم خدايان نمي دانيم ، و با اشراف نسبي كه به علل وقوع چنين حوادثي داريم ، در حد توان و بضاعت خويش به مديريت آنان مي پردازيم.

البته ايراد مهمي كه بر جوامع جهان سوم و از جمله بر فرهنگ عامه ي ما تا هنوز وارد است ، تصادف انگاشتن حوادث قهري طبيعت است. در جوامع صنعتي ، از جمله كشور هاي زلزله خيزي همچون ژاپن بحث زلزله را به يك قاعده در جوامع علمي و زندگي روزمره ي خويش بدل كرده اند ، و در طراحي سازه اي در چنين جوامعي ، زلزله را امري قطعي تلقي مي نمايند . و اين نگاه علمي را به تمام و كمال وارد فرهنگ عامه ي خود نموده اند. و به همين خاطر است كه شديدترين زلزله ها در كشوري چون ژاپن امروزه پايين ترين تلفات ممكن را مي گيرد . اما در كشور ما زمين لرزه هايي به مراتب پايين تر تلفات كمر شكني وارد مي سازد.

به قطع و يقين اگر در كشور ما به مسئله ي مهمي چون زلزله به اندازه ي مسائل حاشيه اي و دست و پاگير ، لا اقل در اين سه دهه و اندي پس از انقلاب پرداخته مي شد ، امروز ما در دشتي و دشتستان حتي يك نفر هم تلفات نمي داديم . عمق فاجعه از ديدگاه فني زماني مشخص مي شود كه ما شاهد تخريب اماكني چون بيمارستان جديد الاحداث برازجان و يكي از بزرگترين پل هاي ارتباطي اين شهرستان (پل نظرآقا) مي باشيم ، اهل فن بر اين نكته خوب واقفند كه در طراحي سازه اي اماكن شهري و روستايي ، مكان هايي همچون بيمارستان ها ، مدارس ، مساجد و پلها بايد بالاترين ضريب ايمني را داشته باشند ، و اين بالاترين هشدار به دولتمردان است ، تا در نگاه خود به مقولات علمي - تخصصي تجديد نظر كنند. تخريب پل و بيمارستان در يكي از مهمترين شهرستانهاي ما از نظر جمعيتي ، نشان از عمق نگاه سطحي و غير مسئولانه به مقولات علمي - تخصصي در كشور ما دارد.وقتي زلزله اي به شدت 5.7 در مقياس ريشتر مي تواند مهمترين بيمارستان و يكي از بزرگترين پل هاي ارتباطي ما را تخريب كند ، با زلزله اي در مقياس بالاي 7 ريشتر كه احتمال وقوع آن نيز وجود دارد چه اتفاقي خواهد افتاد.آيا زمان تجديد نظر در تصادف پنداري زلزله فرا نرسيده است . آيا زمان آن فرا نرسيده كه زلزله را يك قاعده ي لاينفك از زندگي خود به شمار آوريم و فرهنگ نگاهمان را چه فرهنگ تخصصي ، چه عامه و چه حكومتي نسبت به اين قهر ويرانگر طبيعت تغيير دهيم.؟

با عبور از اين مقدمه ي نسبتا طولاني در حد بضاعت اندك علمي خويش به تبيين و پاسخ به چند پرسش رايج پيرامون زلزله خواهم پرداخت.

1- آيا دليل و منشاء دقيق زلزله براي دانشمندان امروزه مشخص است.؟

پاسخ : از آنجايي كه امروزه تقريبا براي دانشمندان مشخص است كه زمين پس از انفجار نخستين ، بيگ بنگ (big bang ) از توده هاي گازي داغ در گذر زمان رو به سردي نهاد و پوسته ي آن به شكل امروزي كه براي ما قابل سكونت است ، در آمد ، براي غير يكنواختي لايه ي سرد و قابل سكونت اين توده ي گازي داغ ديروز ، جاي ترديدي باقي نمي ماند .

وقتي پذيرفتيم كه پوسته ي سرد و قابل سكونت بيروني زمين از ضخامت يكنواختي برخوردار نيست ، و ضخامت اين پوسته بين km 10(در كف آقيانوس ها) تا 100 كيلومتر در مناطق خشكي ، متغير است ، پاسخ به اين پرسش براي ما راحت تر مي شود . حال در نظر بگيريد كه مي خواهيم يك شيئي را بشكنيم ، بي شك سراغ آن بخشي كه ضخامت كمتري دارد خواهيم رفت . دليل علمي امكان شكستن چنين شيئي در قسمت لاغرتر ، تحمل پايين تر آن در مقابل تنش توليدي بر اثر اعمال نيرويي است كه ما بر آن وارد مي نماييم است. تنش (stress) محصول اعمال نيرو بر واحد سطح است . پوسته ي سرد زمين تحت تاثير نيرو هاي متعدد داخلي و شايد خارجي قرار دارد . از جمله نيرو هاي داخلي كه مي تواند باعث ايجاد تنش در پوسته زمين شود نيرو هاي توليدي بر اثر حرارت افزون بر 5000 درجه ي سانتيگراد(در مركز زمين) و فعل و انفعالات دروني زمين است . ما مي دانيم كه وقتي اين تنش از توان تحمل آن بخش كم ضخامت تر پوسته ي زمين بيشتر مي شود ، باعث شكستگي آن مي گردد ، كه در اصطلاح فني چنين تنشي را تنش برشي((Shear stressمي نامند . برخي شكستگي ها نيز مي تواند ناشي از تنش هاي كششي (Tensile stress) ، فشاري (Compressive stress) و يا پيچشي (Torsional stress.) باشد. گاهي اوقات چنين شكستي تا سطح بيروني زمين نيز ادامه مي يابد و با چشم هم قابل رويت است ، اين شكستگي عظيم كه از كانون زلزله (Focus of an earthquake) در اعماق زمين شروع مي شود و بعضا خود را به سطح زمين نيز مي رساند ، گسل(faults)نام دارد . و تنها در كسري از ثانيه اتفاق مي افتد كه لرزشي هولناك پيرامون خود ايجاد مي نمايد ،كه ما امروزه اين لرزش را زلزله (Earthquake)مي ناميم.

از ديگر فرضيات علل وقوع زلزله شكستن و فرو ريختن سقف غارهاي عظيمي است كه به هر دليل در درون پوسته ي بيروني زمين موجودند مي باشد. از جمله نيروهايي كه مي تواند چنين شكستگي را در بخش كم ضخامت تر زمين ( سقف همين غارها) ايجاد كند ، وزن آن بخش است ، ما امروز مي دانيم كه وزن ، يك نيروست كه به سمت مركز زمين اعمال مي شود . با عنايت به پديده ي خستگي(Fatigue) ناشي از بارگذاري مكرر و مستمر ،هنگامي كه تنش ناشي از وزن سقف اين غارها در كنار برخي ديگر از نيروها از تحمل اين لايه ي زمين فراتر رفته و باعث ايجاد شكستگي در آن مي شود ، منجر به ايجاد احتمالي گسل و وقوع قطعي زلزله مي گردد.

لرزش هاي ناشي از برخورد و يا سايش لايه هاي تكتونيكي زمين به يكديگر را نيز برخي از دانشمندان عامل وقوع برخي از زلزله ها دانسته اند.

همچنين انفجارات آتشفشاني را نيز مي توان به دلايل وقوع برخي زلزله ها افزود.

نتيجه ، حال نتيجه اي كه از اين بحث در پاسخ به سوال بالا مي توانيم بگيريم اين است ، كه هرچند دانشمندان عمدتا چهار دليل پيش گفته را علت وقوع زلزله دانسته اند ،اما تشخيص اينكه هر زلزله اي ناشي از كداميك از دلايل بالا به تنهايي و يا تلفيقي از آنان است ، نيازمند مطالعات دقيق ، عميق و طولاني مدت است.

2- آيا زلزله قابل پيش بيني است؟

پاسخ : تا لحظه ي تنظيم اين تحقيق (آذر ماه 1392 شمسي) ، زمان و مكان دقيق وقوع زلزله قطعا غير قابل پيش بيني است ، اما بر اساس برخي شواهد مي توان گفت كه امكان وقوع زلزله در برخي از مناطق محتمل است. براي مثال احتمال وقوع زلزله در نواحي اطراف گسل ها به طور چشمگيري بيش از ساير نقاط زمين است ، كه البته اين نيز نمي تواند نافي وقوع زلزله در نواحي بدون گسل باشد. و يا تجمع قابل توجه گاز رادون در سنگ هاي يك منطقه مي تواند تا حدي گوياي احتمال عنقريب زلزله در آن منطقه باشد . از آنجايي كه گاز رادون با ديگر عناصر و تركيبات شيميايي تركيب نمي شود ، قبل از وقوع زلزله از اعماق زمين خود را به سطح مي رساند ، با اندازه گيري ميزان تجمع رادون در سنگ ها ، در صورت افزايش چشمگير ميزان آن در يك منطقه مي توان احتمال وقوع زمين لرزه را قوي دانست. البته اين نظريه در عمر زمين لرزه هاي جهان تنها يك بار پيش از وقوع زلزله در چهارم فوريه ي 1975 در منطقه ي لائوينگ چين جواب داده است ، پس نمي توان به نظريه ي پيش بيني با گاز رادون نيز تكيه كرد.

3- آيا زلزله قابل پيشگيري است؟

پاسخ : اگر پيشگيري را به جلوگيري از وقوع زمين لرزه معني كنيم ، پاسخ منفي است ، و با عنايت به پيچيدگي هاي محير العقول ساختار دروني زمين ، امكان جلوگيري از وقوع آن با اين علوم و تكنولوژي مصنوع دست بشر بسيار بعيد است كه تا آينده اي نا معلوم بتوان از آن سخن گفت.

اما اگر پيشگيري را به كاستن از اثرات مخرب زلزله بر مصنوعات بشر معني كنيم ، پاسخ تا حد زيادي مثبت است.

امروزه مهندسان محاسب ما با نرم افزار هاي موجود در بازار قادرند سازه ها را براي مقابله با شديدترين زمين لرزه هاي ممكن طراحي كنند.

شايد اين سوال در ذهن شما خطور كند كه پس چرا با زمين لرزه ي 5.7 ريشتري در دشتستان كه در تقسيم بندي زمين لرزه ها جزء زلزله هاي متوسط تلقي مي گردد بيمارستان و پل نظرآقا تخريب شده اند و زلزله ي 6.1 ريشتري در فروردين سال جاري شهر شنبه از توابع شهرستان دشتي را ويران مي كند. در پاسخ بايد گفت كه عوامل و پارامتر هاي متعددي در احداث يك سازه دخيلند كه محض اطلاع به برخي از آنان اشاره مي نمايم .

الف) نقش اول را متخصص زمين شناس بر عهده دارد ، كه معمولا با انجام برخي آزمايشات خاك كه مي تواند با حفر گمانه هايي همراه باشد ، بافت و مقاومت خاك محل احداث سازه را مشخص مي نمايد.

ب) مهندس محاسب با شناختي كه از طريق زمين شناس نسبت به خاك محل احداث سازه بدست مي آورد ، اقدام به تحليل (Analysis) و سپس طراحي (Design) سازه مي نمايد.

ج) مجري پروژه يا همان پيمانكار با گرفتن نقشه معماري به همراه ديتايل اجرايي آن از مهندس محاسب ، اقدام به احداث سازه مي نمايد. كه يكي از ايرادات وارد بر ساختار ساخت و ساز هاي ما وجود پيمانكاران غير متخصص در گردونه ي ساخت و ساز ها ست .

د) مهندس ناظر با در اختيار داشتن يك نسخه از نقشه هاي معماري و ديتايل هاي اجرايي بر كار پيمانكار نظارت دارد تا سازه دقيقا مطابق طراحي مهندس محاسب اجرا شود.

ه) مهندس محاسب طراحي خود را بر اساس برخي استاندارد هاي ملي يا جهاني مقاومت مصالح مصرفي انجام مي دهد ، كه چنانچه مصالح موجود در بازار داراي كيفيتي پايينتر از استاندارد هاي مذكور باشند ، تقريبا تمام محاسبات و طراحي وي به هم مي ريزد. هرچند بايد نمونه مصالح مصرفي قبل از استفاده در آزمايشگاه مورد بررسي قرار گيرند ، ليكن در عمل به ندرت چنين اتفاق مي افتد . اين كمترين در دوران خدمت تخصصي خود به كرات شاهد چنين كاستي هايي بوده ام .

حال با عنايت به دخالت حلقه هاي متعدد در زنجيره ي ساخت و ساز ما بهتر مي توان وضع موجود را به قضاوت نشست.

اما بي ترديد چنانچه موارد پيش گفته آنگونه كه بايد باشد نه آنگونه كه هست اتفاق بيفتد ما در شديدترين زمين لرزه ها نيز كمترين تلفات را نخواهيم داد.

4- منظور از( امواج ، كانون ، مركز و عمق ) زلزله چيست؟

پاسخ : 1- امواج زلزله : همانگونه كه در صدر مطلب آمد ، بخشي از پوسته ي زمين كه تحت تاثير نيروهاي متعدد دروني و بعضا بيروني تحت تنش قرار مي گيرد ، پس از شكستگي كه در آن ايجاد مي شود انرژي عظيم ناشي از استرس را آزاد مي كند . كه اين انرژي به شكل موج در اطراف محل شكستگي منتشر مي شود . امواج منتشره از پيچيدگي هاي خاصي برخوردارند ، كه دانشمندان براي قابل محاسبه سازي و فرموله كردن اين امواج ، آنان را به امواج حجمي (دروني) و امواج سطحي تقسيم كرده اند.

1- الف) امواج دروني نيز خود به دو نوع موج فشاري (Pressure wave) يا همان موج p) ) و موج برشي (Shear wave) يا همان موج (s) به دليل نوع انتشارشان دسته بندي شده اند .

موج p) ) : موج p كه به موج اوليه نيز معروف است ، به دليل سرعت بالاي آن ، اولين موجي است كه پس از شكست پوسته و وقوع زلزله به ما مي رسد ، دليل سرعت بالاي آن نيز همراستايي ارتعاش ذرات با جهت حركت موج است، كه آن را قادر مي سازد تا از همه ي محيط ها اعم از جامد ، مايع و گاز عبور كند. اين موج معمولا با توليد صدا همراه است و چنانچه فركانس آن در حدود شنوايي گوش (HZ15) باشد ، ابتدا توسط حيوانات و سپس انسانها قابل شنيدن است. دليل اينكه حيوانات معمولا قبل از انسان متوجه وقوع زلزله مي شوند نيز احتمالا رسيدن صوت توليدي از همين موج P) ) به گوش آنان است . اين موج از قدرت تخريبي كمتري برخوردار است و به سرعت ميرا مي شود.

موج S) ) : در موج S يا همان موج برشي كه به موج ثانويه نيز معروف مي باشد ، ارتعاش ذرات در راستاي عمود بر مسير انتشار موج است . حركت اين موج سينوسي است و به همين دليل هم سرعت آن از موج P كمتر است ، موج S تنها از محيط هاي جامد مي تواند عبور كند زيرا محيط هاي مايع و گاز قادر به تحمل برش نيستند. تقريبا تمام خسارات ناشي از زلزله معلول عبور همين موج ( به دليل ماهيت برشي آن) از اماكن مسكوني است.

1- ب) امواج سطحي هم به دو گروه امواج لاو و ريلي تقسيم مي شوند.اين امواج نسبت به امواج دروني از سرعت كمتري برخوردارند و معمولا شدت آن نسبت به عمق و فاصله با مركز زلزله به سرعت كاهش مي يابد. اين امواج در شرايط خاص و در خط مشترك محيط هاي مايع و گازي بر اثر ارتعاشات زلزله شكل مي گيرند و بيشترين انرژي ناشي از تكان هاي با عمق كم را داشته و باعث بيشترين خرابي ها در اماكن مسكوني مي گردند. قدرت مانور اين نوع امواج بيشتر در محيط هاي ناهمگن مي باشد و لذا در محيط هاي همگن به وجود نخواهند آمد.

امواج ( love) : اين نوع امواج را تقريبا مي توان هم خانواده موج s) ) ناميد با اين تفاوت كه ذرات ماده به موازات سطح زمين و عمود بر مسير انتشار موج ارتعاش مي كنند. اين امواج چنانچه در نزديكي اماكن مسكوني شكل بگيرند و از اين مناطق عبور كنند قدرت ويرانگري آنان كمتر از موج ( s) نخواهد بود.

امواج رايلي(LR ) : امواج رايلي نيز تا حدودي به امواج ( (Pشباهت دارند . با اين تفاوت كه امواج (P) از كانون به سمت بيرون در حركتند ، اما امواج رايلي در امتداد مدار هاي دايروي يا بيضوي به سمت كانون حركت مي كنند. سرعت و قدرت تخريبي اين امواج نيز تقريبا پايين است.

البته لازم به ذكر است كه امواج زلزله به مراتب پيچيده ترند از آنچه ذكر شد ، ليكن دانشمندان زلزله شناس و زمين شناس جهت به فرمول درآوردن اين امواج و تا حدودي قابل اندازه گيري كردن آنان به چنين تعريف هايي دست يافته اند.

2- محل وقوع شكستگي در پوسته ي زمين را كانون زلزله مي نامند.

3- اگر از كانون زلزله خطي عمود بر سطح زمين رسم كنيم محل تقاطع خط مذكور با صفحه افقي فرضي سطح زمين را مركز زلزله مي نامند.

4- فاصله ي بين مركز و كانون زلزله را عمق زلزله مي گويند.

5) تقسيم بندي زلزله ها به خفيف ، متوسط و شديد بر چه اساسي صورت مي گيرد؟

پاسخ : زلزله هاي از 0 تا 4 ريشتر را زلزله هاي خفيف ، از 4 تا 7 ريشتر را زلزله هاي متوسط و 7 ريشتر به بالا را زلزله هاي شديد مي نامند.

6) تقسيم بندي زلزله بر اساس عمق چگونه است.؟ و قدرت تخريب كداميك بيشتر مي باشد.؟

پاسخ : الف) دانشمندان زلزله شناس ، زمين لرزه هاي با عمق كمتر از 60 كيلومتر را زمين لرزه هاي كم عمق ، از 70 تا 300 كيلومتر را متوسط و زلزله هاي با عمق بيش از 300 كيلومتر را زمين لرزه هاي عميق مي نامند.

ب) هرچه عمق زلزله كمتر باشد قدرت تخريبي آن بيشتر است.كمترين عمق ثبت شده براي زلزله حدود 5 كيلومتر است.

7) آيا زلزله باعث ايجاد گسل مي گردد ، يا گسل باعث ايجاد زلزله.؟

پاسخ : هيچكدام ، حقيقت امر اين است كه زلزله و گسل هر دو معلولند ، نه علت ، تا بتوان يكي را علت ديگري دانست، نه زلزله باعث ايجاد گسل است و نه گسل باعث ايجاد زلزله ، بلكه هردو از نشانه هاي وقوع يك حادثه در درون زمين هستند. همانگونه كه در پاسخ به سوال اول توضيح داده شد ، تراكم استرس در بخشي از پوسته زمين تا حدي كه از توان تحمل آن فراتر رود ، آن بخش از پوسطه يا لايه را دچار شكستگي مي كند ، كه اين شكستگي هم باعث فاصله گرفتن آن دو بخش شكسته از يكديگر مي شود ، كه اين فاصله را گسل مي ناميم و هم انرژي عظيمي آزاد مي كند كه با عث لرزش هولناكي مي شود كه ما آن را زلزله مي ناميم. اما چون اين دو نشانه ( زلزله و گسل ) معمولا با هم پديدار مي شوند ، بعضي ها يكي را عامل وقوع ديگري مي دانند. پس بايد گفت كه وقتي زمين جهت رسيدن به تعادل ، طبق مكانيسم پيش گفته انرژي آزاد مي كند ، زلزله و گسل از پيامد هاي اين آزادسازي انرژي هستند. البته تقريبا تمام منابعي را كه اين كمترين جهت تهيه اين مطلب مطالعه نمودم ، معمولا يا يكي را علت ديگري دانسته و يا رابطه آنان را دوطرفه خوانده اند.كه هيچكدام از يك پايه ي علمي تحليلي برخوردار نيستند.

زيرا مطابق نظريه ي مهبانگ (بيگ بنگ) يا همان انفجار اوليه ، جهان در كلان و زمين ما در خرد همواره در حال انبساط است ، و علت محدوديت اجسام در تحمل استرس هاي كششي ، برشي و پيچشي نيز تابع همين نظريه ي معروف است. ما مي دانيم كه اجسام در مقابل فشار به مراتب مقاوم تر از كشش هستند . زيرا كشش با خوي انبساطي جهان هم خوان و همراستا و جهت است در صورتي كه فشار در مقابل خوي عالم هستي قرار دارد.( البته اين بحث به مراتب غامضتر و فراتر از موضوع اصلي بحث ماست و تنها خواستم اشارتي داشته باشم.)

8) وقتي در خانه هستيم و زلزله حادث مي شود چگونه جان خود را نجات دهيم .؟

پاسخ : الف ) چنانچه در ساختمان ويلايي يا هر محلي كه هم سطح زمين است قرار داريم ، در صورت حضور در مجاورت درب خروجي در اولين فرصت از ساختمان خارج شويم ، ليكن چنانچه در مجاورت درب نيستيم ، از هرآنچه خطر سقوط دارد فاصله بگيريم ، مثلا از پنجره ها ، يخچال ، كمد، لوازم زينتي كه در دكوريها چيده ايم و ...

ب) كنج اطاق ها و چارچوب درب ها تقريبا ايمن ترين محل هر اطاق هستند ، تا حد ممكن خود را به اين محل ها برسانيم .

ج) انواع ميز يا تخت خواب ، تا حدودي مي توانند از جان ما محافظت كنند پس به زير آنها پناه بگيريم .

د) در صورت عدم امكان رسيدن به هر يك از اماكن پيش گفته به ترتيب اولويت در كنار ديوار خانه پناه بگيريم.

ه) در تمام موارد ذكر شده از (الف تا د ) بايد سر خود را بين بازوان قرار داده و روي زانوها خم كنيم و كف دست را محافظ پشت سر خود سازيم.

و) از ماندن در زير سقف وسط اطاق به شدت بپرهيزيم.

ز) از پله ها و آسانسور استفاده نكنيم.

ح) حفظ خونسردي در كنار عكس العمل سريع بهترين حافظ جان ماست ، هنگام وقوع زلزله خونسردي خود را حفظ كنيم.

9) چنانچه هنگام وقوع زلزله در اماكن عمومي ازقبيل اماكن آموزشي ، درماني، تجاري، مذهبي ، اداري و ... هستيم بايد چگونه عمل كنيم .؟

پاسخ : الف ) در اماكن عمومي حفظ خونسردي حرف اول را مي زند. زيرا زمان زلزله آنقدر طولاني نيست كه اجازه دهد يك جمعيت از اين اماكن خارج شوند.

ب) از هجوم به سوي آسانسور و راه پله ها به شدت بپرهيزيم

ج) از محل هايي كه خطر حريق و يا سقوط اشياء را دارند فاصله بگيريم

د) رعايت تمام موارد ذكر شده براي منازل (ويلايي) در اينجا نيز ضروري است.

10 ) اگر در خيابان هستيم و زلزله آمد بايد چه اقدامي انجام دهيم.؟

الف) حفظ خونسردي

ب) فاصله گرفتن از عمود هاي برق و هرآنچه خطر سقوط بر سر شما را دارد.

ج) فاصله گرفتن از ساختمان هاي بلند مرتبه اي كه خطر ريزش دارند.

د) فاصله گرفتن از هرآنچه خطر حريق دارد.و ...

آنچه در فوق آمد تا حدودي وظايف مردم بود ، كه هنگام زلزله بايد عمل كنند.

اما موضوع فراتر از اين مباحث است و بايد چاره اي اساسي انديشيده شود.

11) وظايف دولت در قبال استان زلزله خيزي چون بوشهر چيست.؟

پاسخ : الف) دولت اولا بايد خود زلزله را به عنوان يك قاعده بپذيرد ،و نگاه خود به زلزله به عنوان يك تصادف را اصلاح كند. زيرا امروز در وزارت كشور و به تبع آن در استانداري ها و ساير زيرمجموعه هاي اين وزارتخانه بخشي به نام حوادث غير مترقبه وجود دارد كه به مسائلي از قبيل سيل ، زلزله و ... رسيدگي مي كند. همانگونه كه مي دانيم غير مترقبه در لغت به معناي حادثه ي غير منتظره است ، يعني حادثه اي كه انتظار آن را نمي كشيديم. در صورتي كه چنانچه دولت زلزله را به عنوان يك قاعده بشناسد ، ديگر به عنوان يك حادثه ي غير مترقبه با آن برخورد نخواهد كرد. و اسباب و امكانات يك حادثه ي مترقبه را براي آن فراهم خواهد كرد.

ب) دولت پس از آنكه نگاه خود به اين مهم را اصلاح كرد ، آنگاه با تمام توان بايد به فرهنگ سازي در قبال آن بپردازد . بايد بحث آشنايي با زلزله و پيامدهاي آن وارد متون درسي دانش آموزان ما شود ، بايد صداوسيما تمام همت خود را به اين مهم معطوف دارد و ...

ج) دولت در كنار فرهنگ سازي ، بايد اقدام به تاسيس پژوهشكده ي زلزله شناسي در استان هايي چون بوشهر بنمايد. و با بكارگيري پژوهشگران مجرب به يك مطالعه ي تمام عيار در جغرافياي طبيعي استان بپردازد.

د) دولت مي تواند در بحث تامين مالي چنين پژوهشكده هايي در كنار فرهنگ سازي ، با كمك گرفتن از مراجع عظام تقليد ، سيل نذورات ، سهم امام ، حساب سال افراد و ... مبالغ كلاني حتي فراتر از نياز چنين مراكز پژوهشي تحقيقاتي را تامين نمايد.

ه) دولت مي تواند با ترغيب و تشويق مردم به تاسيس مراكز خيريه و باز با ياري گرفتن از مراجع تقليد ، باني جذب اعتبارات كلاني شود كه در مناسبت هاي مختلف در پارچه نويسي ها ، پرچم افراشتن ها ، چاپ بنر هاي تبليغاتي ، پيامك ها و ... به چنين مراكزي باشد ، تا هم صرف تحقيقات علمي شود و هم پس از وقوع زلزله به ياري مردم آيد. ما خوب مي دانيم كه در طول سال چه هزينه هاي هنگفتي در مناسبات مذهبي و عادي در قبال موارد پيش گفته صورت مي گيرد ، كه كمترين منافع معنوي ، مادي ، علمي ، آموزشي و ... هم براي جامعه در پي ندارد .

و) البته بحمدالله ما امروز نسبت به اوايل انقلاب در اين زمينه پيشرفت چشمگيري داشته ايم اما نسبت به موقعيت زلزله خيزي كشورمان و كشور هاي پيشرفته فرسنگ ها عقب تر يم و تلاشي همگاني از سوي مردم و دولت را مي طلبد تا ديگر با وقوع زلزله هايي در تقسيمات متوسط شاهد جانباختن هموطنان بي گناهمان نباشيم ، انشا الله.

تقديم به تمام جانباختگان و مصيبت ديدگان زلزله هاي شهرستان هاي دشتستان و دشتي در سال جاري

محمد باقر عباسي سملي

كارشناس سازه