خلیل موحد:

ميان هدف، غايت، آمال، آرمان، رسالت و استراتژي با ابزار، وسيله، روش، شيوه، راهكار و تاكتيك، چه نسبتي حاكم است.

چنين مي نمايد كه به حصر عقلي، در نسبت ميان هدف و وسيله، چهار فرضيه قابل استنتاج  باشد.

1- هدف: ناعادلانه و غيرانساني،   ابزار: ناعادلانه و غیرانسانی.

2- غايت: عادلانه و مشروع ،         وسيله: والا و مشروع .

3- آرمان: عادلانه و اخلاقی،          روش: ظالمانه و غیراخلاقی.

4- استراتژي: زشت و ناپسند       تاكتيك: زیبا و پسندیده.

سنخ نگاه جانبدارانه و يا نگرش منفي و ناباورمندانه نسبت به درون مايه هر يك از صورت بندي هاي ياد شده و رفتار و كردار بر مدار هر يك از موارد چهارگانه ي مزبور، جغرافياي وجودي اشخاص، آيين ها و دسته های عقيدتي و سياسي را در اقلیم اخلاق مشخص خواهد كرد و مفاد ضمير ناخودآگاه آنان را نسبت به اصول بنيادين اخلاق انساني آفتابي كرده و التزام و يا عدم پايبندي آن ها را نسبت به فرامين فراگير اخلاق هويدا می کند.

به بيان ديگر با توجه به اين كه چه كساني، مصداق عيني هر كدام از فرض هاي پيشين باشند، مي توان آنان را در عرصه ي عمومي، در رديف انسان هاي اخلاق مدار قرار داد و يا  در زمره ي آدميان اخلاق ستیز شمرد.

اين جا در واقع، آوردگاه بسيار حساس و تعيين كننده ي پل زدن از تاكتيك (روش وابزار) به استراتژي (آرمان و رسالت) است. در اين وادي مهيب و مالامال از پستي و بلندي  ترسناك است كه ميان انسان هاي متعهد به آرمان ها و راهكارهاي زبرین با اذهان آمیخته به اهداف و شیوه های زبرين، دره اي عميق خلق شده و صف آدميان از يكديگر جدا می گردد.

اين كه بارانداز و سمت و سوي بینش ما كجاست و انگیزه و پشت صحنه ی گفتار و کردارهای ما چیست، البته امري بس كليدي به شمار مي رود و به حتم بايد با آن با زیرکی تعيين تكليف كرد، اما راه وصول به هدف، شايان وراندازي و وسواس فزون تري است، چه هويت و رخساره ي شخصيتي آدميان اعم از اين كه زيبا و يا پلشت باشد، در آينه ي برون داده هاي آنان نمودار مي يابد. درونی های شریف گرچه سرمایه ای اهورایی است؛ اما  اگر مسیرهای عملیاتی کردن  این  اندوخته ها، مسیرهای اهریمنی باشد، آن گاه  روش های سیاه و اهریمنی اراده های اهورایی را با بن بستی سهمگین مواجه خواهد کرد. بنابراین، گرچه داشتن آرزوهای مادی و معنوی حقوق بشری برای زیست شادمانه، نوع دوستانه و مسؤولانه ی دیگران (حُسن فاعلی) شرط لازم ورود به قلمرو انسانی است؛ ولی شرط کافی نیست. شرط کافی  زمانی  تحقق می یابد که  روش های وصول به این آمال ها، نیز شرافتمندانه باشد(حُسن فعلی).

البته شایان یادآوری است كه ارایه ی تعريفي مطلق، فرازمانی، فرامکانی و فرادینی از مفهوم دادگری و ستم­ ورزی و به خصوص تعیین مصداق برای  این دو واژه، که مورد توافق همه ی ابنای بشر باشد و به اصطلاح مو لای درزش نرود  امری سترگ و تا اطلاع ثانوی باید آن را به عهده ی تعویق انداخت؛ اما نگارنده در اين نوشتار تلاش مي كند بر اساس نظریه ی «حُسن و قُبح ذاتی و عقلی افعال»* با ذكر نمونه هايي دم دست و محسوس براي هر يك از مناسبات چهارگانه ی مذکور، شاید به روشنايي مطلب بيفزايد. با این توضیح که این متن مانند سایر متون، استعداد  حک و اصلاح را نیز دارد.

1-1-  هدف: رسيدن به بام قدرت سیاسی و يا پاسداري از قدرت سياسي مستقر براي سلطه ی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بر مردم و غارت دارایی های ملی.

ابزارها، از جمله: دروغ پراكني، افترازني،رياكاري، چند چهرگي، دادن وعده ی کذب استقرار مدينه ي فاضله براي اغواي عوام الناس و یارگیری ازمیان آنان، بي صداقتي و خدعه گري، انواع و اقسام  حرام خواري ها، سؤاستفاده ها  و زدوبندهاي اقتصادي و اداری و ریخت و پاش های مالي، توليد و ترویج كالاهاي خرافي به ناآگاهان، توزيع مقطعي و مستقيم پول ميان تهي دستان و یا دادن  دیگر امتیازات به آنان نه به عنوان یک حق، بلکه فقط به مثابه ی  روشی  برای  حامی پروری، پرونده سازي براي منتقدان و مخالفان و رقيبان و مجازات آنان به اشكال گوناگون، بمباران تبليغاتي و شستشوي مغزي مخاطب، تاراج دادن جان و مال و حيثيت و شرافت خلق، ويران كردن سازوكارهاي دموكراتيك، آزاد، عادلانه و سالم در همه پرسي ها و انتخابات ها. انحصار رسانه اي و  نابودي و يا اختلال در گردش آزاد اطلاعات، حاكم كردن تبعيض و نابرابري خشن و تحقيرآميز حقوقي و قضايي در جامعه، دخالت خرد و كلان در عرصه خصوصي زندگي مردم، خود حق پنداری و باطل انگاري دیگران و نگاه ابزاري به دین و مردم.  گفتنی است کاربرد برخی از روش های یاد شده  در میان بعضی اصحاب قدرت و پاره ای از کسانی که در سودای به آغوش کشیدن عروس دلربای قدرت هستند مشترک بوده و  برخی نیز اختصاصی  هریک از طرفین ماجرا است.

2-1- هدف: محروم كردن يك كشور از يك حق قانوني و مشروع.

تاکتیک ها: اعمال تحريم هاي لجام گسيخته و برخلاف حقوق بشر كه دستاوردي جز افزايش فقر و فلاكت و سيه روزي و حتي مرگ طبقات فرودست و اضمحلال و فروپاشي طبقه ي متوسط آن كشور ندارد، و يا تحميل جنگي خانمان برانداز بر آن ملت.

1-2- هدف: كسب قدرت یا حفظ براي پاسداشت حقوق بشر، آزادي، عدالت و رفاه برای همه ی مردم.

روش ها: بيان گزاره هاي مطابق با واقع (راستگويي)، همگرايي كردارها با گفتارها و ادعاها، صداقت ورزي و پرهيز از فريب كاري، كاربرد روش هاي مسالمت آميز و برهنه از ويران گري منابع انسانی و امكانات عمومي. آسيب نرساندن به مردماني كه خود، طراح، آمر و عامل خشونت ناعادلانه نيستند. برگزاري همه پرسي و يا انتخابات دموكراتيك، منصفانه، پاك و عدم خريد و فروش رأي و سرقت رأي مردم. سوء استفاده نكردن از موقعيت اداري و حیف و میل اموال جمعي، دوري جستن از اسراف و تبذیر تبليغاتي، به رسميت شناختن حق رقيبان، منتقدان و مخالفان براي دستيابي به قدرت، ارايه طرح ها و برنامه هاي انساني و عقلاني شفاف براي ساماندهي امور.

2-2- هدف: برد در مسابقات ورزشي.

ابزارها: رعايت بازي جوانمردانه، رعايت قوانين حاكم بر بازي، عدم وقت كشي غير معقول، استفاده نكردن از داروهاي نيروزا (دوپينگ)، پرهيز از خشونت عريان و كينه توزانه، عدم تبانی  برای  حذف رقیبی دیگر، دريافت و پرداخت رشوه براي تغيير نتيجه و ديگر اهداف غيراخلاقي در ورزش.

3-2- هدف: كمك مادي و معنوي  بشر دوستانه به نيازمندان واقعي.

شیوه ها: حفظ آبرو و حيثيت افراد و  ياري بدون منت و تحقير و پايمال كردن شخصيت محتاجان و در صورت لزوم انجام كمك پنهاني به ویژه در مورد فرودستان با مناعت طبع، عدم مطالبات غيرانساني از فرد نيازمند و یا درخواست انجام کاری بدون رضایت آن شخص از وی، نبايد زيبايي حمايت از محتاجان را با جار زدن آن بر سر هر كوي و برزن کثیف كرد و يا هر بار آن را به رخ شان كشيد و مصداق گاو نه من شيري شد. البته بازگو کردن  خیرات انسانی  برای تشویق دیگران به انجام این جنس کارها  و یا در شرایطی خاص برای دفاع از خود و رونمایی از حقیقت، رویکردی ناپسند محسوب نمی شود.

1-3- هدف: كسب ثروت براي زندگي بهتر

روش ها: حرام خواري مالی، تقلب و غش  در معامله، كم فروشي، گران فروشي، توصيف هاي غير واقعي درباره ي كالاها، انحصارطلبي در كسب امتيازات اقتصادي و چنگ اندازي به منابع عمومي و رشوه دهي و رشوه گيري، اختلاس و كلاهبرداري، رانت خواري و بده و بستان هاي خلاف قانون عادلانه و اخلاق، دستكاري در اسناد و مدارك و سندسازي و جعل مدرك، غصب اموال دیگران، قاچاق برخي كالاها از جمله مواد مخدر و ترانزيت مواد مخدر، عتيقه جات و قطعات و اشيايي كه بخشي از ميراث فرهنگي محسوب مي شوند، فروش كالاهاي با كيفيت پايين به قيمت گران، سوء استفاده از قدرت براي بيرون راندن دیگران از عرصه ي رقابت اقتصادي سالم و يا ضعيف و كم رمق كردن آنان. فرار مالياتي و پرداخت نكردن ماليات هاي عادلانه براساس درآمد، مگر اين­كه ثابت شود اين درآمدها منصفانه توزیع نشده و به جيب افرادي مفت خور رفته و در خدمات و خير عمومي که  قابل محاسبه و ارزشیابی باشد هزينه نمي گردد و ماليات دهنده به فرض توانايي بر عدم پرداخت آن، اراده ي كاربرد آن را در مصارف جمعي مانند ساختن مدرسه، بيمارستان، كتابخانه و... داشته باشد.

2-3- هدف: دريافت مدرك علمي.

راهكارها: انجام تقلب در امتحان، پرداخت رشوه و يا كاربرد ديگر زدوبندها و امتيازدهي هاي مالي، فاميلي و سياسي و اجتماعي، دگرگونی در اسناد و مدارك امتحانات و يا خرید و قالب کردن مدرک قلابی.

3-3- هدف: كشف حقيقت در محاكم قضايي و اداري و مجازات مجرمان

ابزار ها: عدم بي طرفي دستگاه قضايي و اداري به خصوص دادستان و قاضي پرونده، كاربرد هر گونه شكنجه ي رواني و جسمي در مراحل مختلف پرونده، نبودن وكيل در تمامي مراحل دادرسي و عدم دسترسي وي به پرونده، رديف كردن اتهامات خلاف واقع براي متهم، محروم كردن متهم و وكيل وي از حق مطالعه و کپی برداری از پرونده و دفاع لازم و بیان واقعیت ها بدون هراس از عواقب آن، رعايت نكردن قوانين عادلانه در احضار، بازجويي و بازداشت و جمع آوري مدارك عليه متهم، برگزاري دادگاه غيرعلني براي كساني كه خواهان دادگاه علني هستند، دخالت نهادهاي غيرقضايي در امر قضاوت و تعيين تكليف براي قضات.

4- در خصوص فرض چهارم (اهداف غيرانساني، روش هاي انساني) چنين مي نمايد كه اين فرض، هم­چنان در وعاء (ظرف) ذهن لنگر انداخته و در پهنه ي عين، رخ نخواهد نمود؛ زيرا چگونه مي شود يك فرد از يك سو عقل و قلبش در سیطره ی آرمان ها و غايت هاي غيرانساني و تاریک بوده و از دگر سو براي رسیدن به اين اهداف، دغدغه ي كاربست روش هاي انساني و خردمندانه داشته باشد. فرض كنيد شخصي در پي كشتن يك انسان است كه حتي اگر مجرم هم باشد، مجازاتش مرگ نيست (اهداف غيراخلاقي) حال، راهكارهاي رسيدن به اين هدف چيست؟ خود شخصاً او را بكشد، او را به دادگاه بكشاند و به قاضي رشوه دهد تا او را به مرگ محكوم كند، يا آدم كشي را اجير كرده و به هر طريق با پرداخت حق الزحمه، او را به نابودي آن شخص مأمور نماید. ملاحظه مي شود كه هيچ يك از اين شيوه ها، بار ارزشي ندارند.

در عرصه ي سياست و اجتماع نيز، بسيار دشوار است كه يك كنشگر سياسي و يا اجتماعي از يك سو ذهن و روانش به اهداف وحشتناک آغشته باشد و از دگر سو دلشوره ي كاربرد روش هاي پاک داشته باشد. البته در ميدان پر دروغ و دغل سياست، براي دارندگان اهداف غيراخلاقي، گاه گريزگاه هايي نيز وجود دارد. براي نمونه برخي از اصحاب قدرت براي حفظ صندلي خود و طرد و حذف دیگران (هدف غيراخلاقي) خود را پشت سنگر قانون پنهان كرده و با كاربرد شبيه قانون ها و یا با برداشتی جانبدارانه و به نفع خود از قانون، به اهداف خود كه انحصار قدرت و یا ثروت و از ميدان به دركردن  دگرانديشان است، رنگ و لعابي مشروع داده و آن را در زر ورق قانون مي پيچند. در حالي كه هر قانون با محتوای ناعادلانه و تبعيض آميز و خلاف حقوق بشر و حق حاكميت انسان بر سرنوشت خويش، به ويژه اگر دست پخت اقليت جامعه باشد اساساً مشروعيت نداشته و بنيادش بر آب است. بنابراين، اين فرض در اقليم وجود خارجي، بلا مصداق و موضوع است.