امید دریسی

سال‌ها پیش عموم جامعه پس از مرحوم هاشمی‌رفسنجانی، علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه را در میان وزیران و مدیران دولتِ وقت بیش از دیگران می‌شناختند. کمال خرازی را نیز البته در دولت خاتمی. بنابراین پر واضح است چنین شناختی از فرد یا افراد مسؤول در نگاه عوام جامعه نشأت گرفته از آن بوده که شخص مسؤول در زمرهٔ شاخص‌ها در بین هم‌قطاران خود و فعال در حوزهٔ تخصص و جایگاه خود بوده است.
منوچهر متکی در دولتِ معجزهٔ هزارهٔ سوم البته بیشتر با آن برکناریِ تحقیرآمیز در کشوری دیگر و حین انجام مأموریت به یاد می‌آید تا چیزی فراتر یا فروتر! و محمدجواد ظریف را نیز شاید بتوان هم‌راستا و حتی بالاتر از رئیس‌اش حسن روحانی از لحاظ ابتکار در دیپلماسی نشاند و شناخت.

در میان وزیرانِ فوق که بالاتر از آن اشاره رفت به افرادی چون بازرگان، رجایی و میرحسین موسوی هم می‌توان در عصر حاضر اشاره داشت، نه از حیث عملکرد با توجه به دوران کوتاه مسؤولیت که دو شخص ابتدایی در زمرهٔ سرپرست تعریف می‌شوند، بل به لحاظ شهره. یا از وزیرانی غیر از امور خارجهٔ پس از انقلاب چون عبدالله نوری و عطاءالله مهاجرانی. لیکن از آن‌جا که این یادداشت در انتقاد از وزیر امور خارجه فعلی تنظیم شده است بیش از آن که به نام‌های دیگر اشارتی شود به وزرای خارجهٔ پس از انقلاب پرداخته شد.

علی‌ای‌حال از آن وزرای خارجه با آن نام و نشان‌ها و اشتهار اکنون رسیده‌ایم به حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجهٔ کنونی در دولت رئیسی که هنوز مشخص نیست از جانب حکومت کجای معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی تعریف شده است. از آن سو که ولایتی و خرازی مجدد از طرف حاکمیت در سفرهای دیپلماتیک‌اند و از این سو نیز که علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی حضوری فعال در منطقه دارد. اگر این سفرها به کشورهای مختلف منطقه نشان از ضعف وزارت خارجه نیست پس چیست؟ آیا در زمان ظریف هم از این حرکت‌ها وجود داشت؟ یک بار نیز که در ماجرای سفر بشار اسد به تهران و در جهت استقلال و حراست از دستگاه دیپلماسی به نشان اعتراض استعفاء داد که همگان می‌دانیم.
این که همهٔ وزیران خارجه و نمایندگان کشورها، مجری برنامه‌های نهادهای بالادستی هر نظام تعریف می‌شوند درست، اما نه به این حد خنثی که فردای تاریخ اگر قرار بر دو خط نوشتن از اقدامات یک وزیر شد به علت فقدان گفتمان، ابتکار عمل و یا رایزنی‌های فعال، چیزی برای نوشتن نباشد و نهایتاً هرازگاهی در باب مذاکرات برجامی مصاحبه کند و از آمادگی طرف آمریکایی جهت جمع‌بندی توافق بگوید و آن‌ور همتای آمریکایی او تکذیب کند! اصلاً این‌که احیای برجام در دستور کار ایران یا غربی‌ها قرار دارد یا ندارد یا چه بر سر تحلیلِ زمستانِ سختِ اروپا -توسط فارغ‌التحصیلانِ امام صادق پیرامون ابراهیم رئیسی- آمده را هم نداریم. درد این است که این مدل اظهارات وزیر و تکذیب‌ها از سوی آن یکی به اعتماد عمومی لطمه می‌زند و سطح باورپذیریِ سخنِ یک مقام رسمیِ مملکت خودمان مقابل طرف آمریکایی‌اش در جامعه پایین می‌آید و اگر به دوستان برنمی‌خورد، این یعنی پایگاه اجتماعی هم صدمه می‌بیند که دیده است البته.

دیدن و شنیدن نام وزیران امور خارجهٔ کشورها امر غریبی نیست کما این‌که نام‌هایی نظیر کاندولیزا رایس، هیلاری کلینتون و جان کری، مایک پامپئو و آنتونی بلینکن بیش از هر نام دیگری و همگام در کنار نام رئیسان‌شان نزد ما ایرانیان به وفور شنیده و دیده شده است. آن‌چنان که نام لاوروف وزیر امور خارجهٔ روسیهٔ پوتین و یا سعود الفیصل وزیر سابق عربستان سعودی. بنابراین فارغ از این که له یا علیه سیاست‌های چه کشوری فعال بوده‌اند، نشان دهندهٔ کثرت سفرها و جنب و جوش آنان در راستای منافع ملی کشورشان و وظایف محول شده بوده است.

یک دستگاه عریض و طویل که تشکیل نشده تا نسبت به رویدادها و تغییرات نظم جهانی منفعل باشد و هنر وزیر بند به این باشد که در توئیتر نسبت به تظاهرات مردم فرانسه محکومیت صادر کند و دولت فرانسه را به رعایت حقوق بشر در اعتراضاتی فرا بخواند که با آن حجم از تخریب اموال عمومی نه کسی کشته شد و نه کسی خودکشی کرد! دستگاه دیپلماسی کشور در این اوضاع پیچیده نیازمند ابتکار عمل و تحرک و پویایی است. ایران و ایرانی به تاریخ خود می‌بالد که دیر زمانی در این پست امثال قائم مقام فراهانی داشته تا ضمن انجام امور صدراعظمی، برای اعتلای جایگاه ایران نزد جهانیان در نقش وزارت و وظایف امور خارجهٔ کشور هم بکوشد و لذا توقع این است که اگر توانمندیِ هر مدیر و وزیری متناسب با آن جایگاه نیست در اوضاع و احوالی که همه می‌دانیم مجلس از نقش نظارتی‌اش دور مانده، اقلاً خود شخص از تقبل مسؤولیت اجتناب ورزد و یا اگر بعد از شروع کار می‌بیند که توانش از عهدهٔ آن حوزه خارج است با یک استعفاء خود را و یک مملکت را نجات دهد تا پتانسیل دیگری جای‌گزین گردد.