احمد خواجه حسنی

روزنامه آرمان امروز در چاپ سه شنبه اظهار نظر عجیبی از مصطفی میر سلیم در مورد آزاد شدن پیش از موعد پسرش را منتشر کرده بدین مضمون که ایشان اظهار داشتند:  "نمی‌دانم فرزندم چگونه آزاد شد"!

از فردی که خود را در زمره قدیسین و حواریون، مقیّد و ارزشی دانسته و معتقد بوده اگر کسی پیتزا بخورد باید برود غسل انجام بدهد! اینگونه اظهار نظرهای اعجاب انگیز مسبوق به سابقه است ، اینکه نمی داند چطور فرزندش با گروهک منافقین ارتباط برقرار کرده لابد از فرآیند آزادی اش نیز بی اطلاع است ! البته وجه کلان این یادداشت راستی آزمایی از ادعای میرسلیم نیست و بیش از این حاجتی به بیان ندارد ، عاقلان دانند و خود قضاوت خواهند کرد تا سیه روی شود هر که در او غش باشد.
قدر مسلم اینکه اینجا در سرزمین حقارت دروغ ، دو رویی، تظاهر و ریا به عنوان اخلاقیات مذموم و ناپسند در گذر زمان به متاع عامی تبدیل شده و امروزه بسیاری افراد در جایگاه ها و مناصب مختلف با توسّل به این صفات مذموم اخلاقی ریشه دار مشغول سوء استفاده از موقعیت های خویش اند تا جایی که به نوعی می توان گفت با نمونه دیپلماتیک نمایشنامه‌های کمدی لابیش، نویسنده فرانسوی، روبه‌رو هستیم که در آن همه غرق در تظاهر و ریا به هم دروغ می‌گویند و مهم‌تر از این، به تماشاچیان نیز دروغ تحویل می‌دهند غافل از اینکه اگر دروغ رواج یابد و از اندازه معینی بگذرد، به بی اخلاقی در بطن جامعه دامن زده و اساس جامعه را به هم خواهد ریخت .

معمولاً آنچه در شناسایی ماهیّت یک آسیب اجتماعی مورد غفلت واقع می‌شود، واکاوی تاریخی آن آسیب است، "در حقیقت دروغ گویی بیشتر محصول نظام‌های حکومتی تمامیت خواه و شبه استبدادی گذشته بوده، چون شرایط سیاسی حاکم بر جامعه به شکلی بوده که اقتضای دروغگویی می کرده است."[۱]
باری به هر جهت تخریب و ویرانی فرهنگی ثمره زیستن در چنبره دروغ و ریاست.

به قول دانیل بل « جامعه‌ای که بهترین افراد را در دسترس نهادهای برجسته خود قرار ندهد، جامعه‌ای پوچ و غیراخلاقی است.» اکنون نیز در روزگار مصائب اقتصادی و فقر، بزرگترین باخته‌ی یک ملت "فضائل اخلاقی" است؛ امّا پای رنجی مهم تر در میان است بدین معنا که استمرار این رویه در مقیاس اجتماع، آثار کلان‌تری نیز از خود برجای می‌گذارند تا جایی که این فضیلت‌باختگی تبدیل به "فرهنگ یک ملّت" شده و "ویرانی" برای نسل‌ها ابقا می‌شود بنابراین نه تنها در حق مردم حال، بلکه در حق آیندگان هم ظلم مضاعف می شود و با تغییراتی فرهنگی و نهادینه نمودن ناهنجاری ها و جابجایی ارزش ها و ضد ارزش ها بسیاری از مسائلی که قبلاً به عنوان ناهنجاری تلقی می‌شد، در حال حاضر به هنجار تبدیل شده است.

در عرصه سیاست دروغ و ریا کاریِ آگاهانه، همیشه نقش بزرگی داشته و به اغلب احتمال زین پس نیز درب بر روی همین پاشنه خواهد چرخید.
به فرموده زنده یاد محمد علی اسلامی ندوشن : ریا بیشتر در دو زمینه‌ی سیاست و دین مجال خودنمایی داشته است؛ یعنی آنکه کسی خود را خدمتگزار مردم یا دیندار قلمداد کند، و از این راه جلب اعتماد نماید و بر خرِ مراد خود سوار بماند، و این البته نوع بدی از تقلّب است؛ زیرا از سادگی و خوش‌باوری مردم سوءاستفاده می‌شود، مانند کسانی که صدای بلدرچین درمی‌آورند تا او را شکار کنند.

از منظر جامعه‌شناختی در دروغ گویی مکانیزم‌های اجتماعی و شرایط و عوامل متعدد دیگری دخالت دارند، در ایران امّا ساختار سیاسی موجود باعث گسترش و شدت بیشتر این ناهنجاری های اجتماعی است که بدون تردید بی اعتمادی اجتماعی را در پی خواهد داشت.

اعتماد کالایی اجتماعی است که می بایست حفظ گردد درست مانند هوایی که نفس می کشیم یا آبی که می نوشیم ، وقتی اعتماد آسیب می بیند اجتماع به مثابه یک کل رنج می کشد و وقتی اعتماد تخریب می شود جوامع تزلزل می یابند و فرو می پاشند.[۲]
 

✓ منابع؛
۱_ دکتر علی انتظاری رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی
۲_ سیسیلیا بُک