همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: آموزش مسوولیت پذیری به کودکان از جمله مهارت‌های مهم در زندگی است؛ مهارتی که می‌تواند در آینده افراد و موفقیت در روابطشان بسیار مؤثر باشد. بنابراین یکی از وظایف مهم والدین و مربیان مختلف آموزشی، دادن مسوولیت‌های لازم به کودکان با توجه به سن و سال آن‌هاست.

متأسفانه بسیاری از والدین از سر دلسوزی مسوولیتی به فرزندان خود واگذار نمی‌کنند. شاید این موضوع به نظر خیلی مهم نباشد ولی می‌تواند از جنبه‌های مختلف بر آن‌ها تأثر بگذارد؛ به گونه‌ای که حتی منجر به اختلالات روانی افراد در آینده شود و زندگی خودشان و اطرافیانشان را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین والدین باید از روش‌های ایجاد مهارت مسوولیت پذیری و پیامدهای مهم آن در کودکان آگاه باشند.

نقش مسوولیت‌پذیری در زندگی کودکان

 دکتر فرحناز کیان ارثی، روان‌شناس تربیتی و عضو انجمن روان شناسی کانادا در مورد نقش مسوولیت‌پذیری در کودکان می‌گوید:  «مسوولیت‌پذیری و نداشتن احساس مسوولیت یکی از مهم‌ترین مواردی است که والدین با آن درگیر هستند. بسیاری از پدر و مادرها فکر می‌کنند فرزندشان مسوولیت‌پذیر نیست و آن را مشکلی معطوف به فرزندان خود می‌دانند و دنبال یافتن دلیل اصلی آن نیستند.

یعنی فکر می‌کنند ویژگی‌های فرزندشان مانع از مسوولیت‌پذیری آن‌ها می‌شود یا مسوولیت‌پذیری ذاتی است. درصورتی‌که دادن مسوولیت و پرورش آن در کودکان فرایندی دارد که بایدطی شود.»

موضوع بسیار مهم، اصلاح نگرش والدین به موضوع مسوولیت‌پذیری است. یعنی آن‌ها نباید فکر کنند چون فرزندشان تنبل و بی‌خیال است پس نمی‌تواند مسوولیت پذیر باشد.

بنابراین نخستین گام، اصلاح نگاه والدین برای رشد مسوولیت‌پذیری است و اینکه بدانند خود آن‌ها هستند که باید برای ایجاد مسوولیت در فرزندانشان کاری انجام دهند.

شناخت توانایی‌های کودکان

 به گفته کیان ارثی، دومین گام مهم برای ایجاد مسوولیت در کودکان آن است که والدین بدانند در دوره‌های سنی مختلف فرزندشان چه انتظاراتی می‌توانند از آن‌ها داشته باشند.

بنابراین شناخت توانایی‌های کودکان و همچنین زمان دادن مسوولیت به آن‌ها موضوع بسیار مهمی است که باید به تدریج از کودکی آغاز و به مرور نیز بیشتر شود. بعضی والدین گمان می‌کنند بهتر است در کودکی به فرزند خود مسوولیت ندهند تا به دوران نوجوانی برسد. در صورتی که وقتی آن‌ها این گونه عمل می‌کنند نمی‌توانند انتظار داشته باشند فرزندشان مسوولیت پذیر بار بیاید.

ترغیب والدین به پذیرش مسوولیت

کیان ارثی می‌گوید لحن و چگونگی نوع درخواست والدین از فرزندانشان موضوع مهم دیگری است که می‌تواند مقاومت کودکان را در برابر خواسته‌های والدین و انجام وظایفشان کم کند.

هنگامی که پدر و مادرها با تحکم، نامهربانی و تند خویی درخواست خود را مطرح و مسوولیتی را متوجه فرزندانشان می‌کنند؛ بچه‌ها بیش از آنکه بخواهند آن کار را انجام دهند، سعی در قرار گرفتن مقابل والدین و به نوعی مخالفت با آن‌ها خواهند داشت.

در واقع موضوع جلب همکاری، موضوع بسیار مهمی است. چون نمی‌توان هیچ مسوولیتی را به زور به کودک واگذار کرد؛ مگر آنکه از طریق جلب همکاری و مشارکت صورت پذیرد.

در واقع مادر و پدرها باید بتوانند به فرزند خود انگیزه لازم را بدهند و شوق و اشتیاق لازم را در او ایجاد کنند. نحوه ادبیات و احترام والدین و همچنین انعطاف پذیری آن‌ها می‌تواند دراین خصوص بسیار تأثیر گذار باشد.

مقابله با مقاومت فرزندان

 به گفته این روان‌شناس، نکته مهم دیگر آن است که توجه داشته باشیم هر کودکی برای گرفتن مسوولیت به شیوه خود عمل می‌کند. مسوولیت‌پذیری هم چیزی نیست که آسان باشد و همه آن را دوست داشته باشند چون معمولاً زحمتی را متوجه فرد خواهد کرد. اما معمولاً وقتی بچه‌ها برای پذیرش مسوولیت مخالفت می‌کنند وشانه از انجام آن خالی می‌کنند بسیاری از پدر و مادرها سعی می‌کنند با رویکردهای تنبیهی نادرستی مانند سرزنش یا مقایسه فرزند خود را ترغیب کنند که حتماً آن کار را انجام دهد.

در صورتی که پدر و مادرها باید آگاهی داشته باشند اگر فرزندشان با رعایت موارد و مراحل لازم باز هم از انجام مسوولیت خود سر باز زند چه کارهایی باید انجام دهند و چگونه باید رفتار کنند که بتوانند فرزندشان را به همکاری جلب کنند.

علت یابی

دکتر کیان ارثی می‌گوید مهم‌ترین کار برای پیدا کردن علت مقاومت کودکان در برابر انجام وظایفشان آن است که توجه داشته باشیم وقتی بچه‌ها مسوولیت انجام وظایف خود را بر عهده نمی‌گیرند والدین باید با افزایش میزان آگاهی خود بتوانند علت آن را تشخیص دهند. البته بخشی از آن هم به روابط والدین و فرزندان برمی گردد.

یعنی وقتی والدین با فرزندان خود تعامل خوب و همچنین اوقات مشترکی ندارند، مشغله‌شان خیلی زیاد است و زمان زیادی برای آن‌ها نمی‌گذارند بچه‌ها هم توجهی به درخواست والدین خود ندارند.

بنابراین نداشتن تعامل مثبت والدین با فرزندانشان به هر دلیلی که باشد باعث دلسردی بچه‌ها می‌شودو به این ترتیب نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم مسوولیت پذیر باشند. عوامل محیطی و آموزشی هم در شکل گیری مسوولیت پذیری کودکان مؤثر است.

به گفته این روان‌شناس تربیتی، اجتناب از سهل انگاری، داشتن اطلاعات و آگاهی‌های لازم و همچنین نوع فرزند پروری والدین نقش زیادی در چگونگی شکل گیری احساس مسوولیت در کودکان دارد.