دکتر حوریزاد قائدی:

 تغذیه صحیح گیاهان و باغات میوه، یکی از اصول مهم در افزایش عملکرد در واحد سطح می‌باشد. خرما یکی از مهم‌ترین محصولات باغی ایران است که بالا بردن عملکرد کمی و کیفی آن مستلزم اجرای برنامه‌هایی در زمینه کاشت، داشت و برداشت است.
 پایین بودن میزان مواد آلی خاک، زهکشی ضعیف خاک، شوری و قلیاییت زیاد خاک و عدم کوددهی بهینه نخلستان‌ها از مهم‌ترین موارد مرتبط با تغذیه در نخلستان‌های کشور محسوب می‌شوند. بهترین خاک برای نخل، خاک‌های عمیق، زهکش‌دار با بافت نسبتا سبک و دارای مواد آلی کافی و قدرت نگهداری آب کافی است. نخل خرما قادر است در درجه شوری 16 دسی زیمنس بر متر نیز محصول تولید کند ولی در شوری 25 دسی زیمنس بر متر رشد آن متوقف می‌شود و به تدریج از بین می‌رود.
برای تولید محصول با کیفیت، مصرف کودهای شیمیایی، دامی و آلی ضروری است. البته در دهه‌های اخیر مصرف زیاد کودها و نهاده‌های شیمیایی موجب بروز مشکلات زیست محیطی فراوانی از جمله آلودگی منابع آب، افت کیفیت محصولات، کاهش حاصلخیزی خاک و از بین رفتن حشرات مفید شده است. بنابراین مصرف کودهای شیمیایی باید به مقدار لازم و در صورت نیاز انجام شود. برای مدیریت صحیح تغذیه و مصرف کودهای شیمیایی، بهتر است آزمون خاک و یا تجزیه نمونه گیاه انجام شود. برای برداشتن نمونه خاک، محدودیت زمانی وجود ندارد ولی بهترین زمان، اواسط آذر تا اواسط دی ماه است. عناصر غذایی مورد نیاز جهت رشد و تولید محصول در نخل خرما عبارتند از: ازت، فسفر، پتاس، کلسیم، کبالت، مس، آهن، منیزیم، منگنز، مولیبدن، کلر، سدیم، گوگرد و روی. کمبود یا بیش‌بود هر کدام از این عناصر باعث بروز علائم خاصی در گیاه می‌شود.
میزان مصرف کودهای شیمیایی بسته به سن درخت، برای هر نخل متفاوت است همچنین برای به دست آوردن بهترین نتیجه از مصرف کودهای شیمیایی، باید زمان مصرف کودها با مرحله حساس رشدی گیاه منطبق باشد. بهترین زمان مصرف کودهای شیمیایی، در ماه‌های بهمن (گلدهی) و تیرماه ( زمان رشد و نمو و تکامل میوه) می‌باشد. هر سال کود نیتروژن می‌تواند در سه مقدار مساوی در زمان‌های قبل از گلدهی، در زمان تشکیل میوه و سرانجام در موقع بلوغ میوه مصرف شود. در صورتی که کود فسفری دو بار در سال استفاده می‌شود. توصیه می‌شود یک بار در زمستان همزمان با کودهای اصلی آلی و بار دیگر در اواسط فروردین تا اردیبهشت مصرف شود. کود پتاسیمی علاوه بر همزمان با کودهای اصلی بخشی از آن را می‌توان نزدیک بلوغ میوه (رنگ گرفتن) استفاده کرد. کودهای شیمیایی را می‌توان به صورت دستی (چالکود یا نواری) و کودآبیاری استفاده کرد.
کود دامی نوعی از کود است که از فضولات حیوانی مختلف مانند گاو، گوسفند، اسب و مرغ و ... به دست می‌آید. کودهای دامی علاوه بر اثرات مثبت بیولوژیک و اصلاح خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك به علت اینکه عناصر غذایی آن‌ها به آهستگی آزاد می‌شود و در اختیار گیاه قرار می‌گیرد، در محیط زیست آلودگی کمتری ایجاد می‌کنند و باعث افزایش مقدار مواد آلی خاك می‌شود و به عنوان مواد غذایی برای فعالیت موجودات زنده عمل می‌کنند. در استفاده از کود دامی باید دقت نمود که اولاً کود را غربال نموده و ثانیاً کود پوسیده استفاده نمود زیرا کود پوسیده نشده نه تنها باعث تقویت خاك نمی‌شود بلکه موجب کاهش نیتروژن خاك می‌شود زیرا برای پوسیده شدن در خاك بخشی از نیتروژن خاك را جذب می‌کند و خاك فقیرتر می‌شود. توصیه مصرف کود دامی برای نخل خرما به میزان 30-50 کیلوگرم کود حیوانی پوسیده هر دو سال یک‌بار در خاک برای هر نخل می‌باشد.
مصرف همزمان کود حیوانی و پتاسیم سبب افزایش معنی‌دار طول، وزن میوه، قطر میوه و وزن خوشه و نهایتاً افزایش عملکرد محصول می‌شود. تحقیقات نشان داده است که به منظور رشد رویشی بهتر پاجوش‌ها و کوتاه کردن دوره رویشی، شش ماه پس از کاشت آن‌ها می‌توان از مخلوط کود حیوانی و گوگرد در بستر کاشت استفاده کرد. همچنین مشخص شده است که کاربرد ترکیبی کود گوگرد همراه با مایه تلقیح تیوباسیلوس با کود دامی باعث افزایش عملکرد کمی و کیفی میوه خرمای برحی می‌شود و توانایی نخل خرما در جذب عناصر غذایی از جمله فسفر، پتاسیم، روی و منگنز از خاك را افزایش داده و در نهایت باعث بهبود وضعیت تغذیه‌ای آن می‌شود. بهترین زمان مصرف کودهای حیوانی در فصل زمستان و به همراه سایر کودها از قبیل کودهای معدنی می‌باشد.
کودهای آلی موثر در تغذیه نخل خرما عبارتند از اسید هیومیک، ورمی‌کمپوست و کمپوست. مواد هیومیکی شامل مخلوطی از ترکیبات آلی هستند که از باقیمانده گیاهان و حیوانات حاصل می‌شوند. این مواد باعث افزایش جذب عناصر پر مصرف و کم مصرف می‌شوند و قابلیت تحرک و دسترسی عناصر غذایی را برای گیاهان بهبود می‌بخشند. اسید هیومیک به عنوان یک کود آلی حاصل از تجزیه هوموس و به دلیل فواید ذکر شده، امروزه  در کشاورزی ارگانیک نیز مورد توجه قرار گرفته است. ورمی کمپوست نیز یکی دیگر از ترکیبات آلی است که از برهمکنش بین میکروارگانیسم‌ها و کرم‌های خاکی به وجود می‌آید و موجب افزایش سطوح نیتروژن، فسفر، پتاسیم، مس، منیزیم و آهن خاك می‌شود و همچنین باعث بهبود رشد ریشه و جذب بهتر مواد غذایی می‌گردد. می‌توان حداقل هر دو سال یک‌بار، مقدار 10 کیلوگرم ورمی کمپوست به ازای هر درخت نخل همراه با کودهای معدنی در فصل زمستان به‌کار برد.
به طور خلاصه عملکرد و کیفیت خرما تحت تاثیر رقم، آب و هوا، وضعیت حاصلخیزی خاک، نوع و مقدار مصرف کودهای آلی، شیمیایی و دامی قرار دارد. لازم به ذکر است چنانچه باغی از یک برنامه غذایی مناسب برخوردار باشد ولی دچار تنش کم‌آبی شود؛ مصرف کود برای باغ فوق اثر مثبت چندانی نخواهد داشت و چه بسا تاثیر منفی نیز بر رشد و محصول تولیدی داشته باشد بنابراین یک محصول مناسب و اقتصادی زمانی از یک باغ حاصل می‌گردد که مدیریت تغذیه و آبیاری باغ در حد بهینه و به موقع باشد.
منابع
- راهنما، ع. و محبی، ع. 1395. ارزیابی تاثیر کودهای آلی و شیمیایی بر بهبود رشد رویشی پاجوشهای درخت خرمای رقم پیارم. مجله علوم باغبانی ایران،. (1):47 129-133.
- حسینی، ی.، محبی، ع.، پوزش نژاد شیرازی، م.، بصیرت، م. و رجائی، ف. 1396. مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه خرما. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی موسسه تحقیقات خاک و آب. وزارت جهاد کشاورزی. 63 صفحه.