غلامرضا حاجی نژاد:

 نام رئیس علی دلواری در تاریخ معاصر ایران می درخشد. این درخشش و اشتهار را موافقان و مخالفانش بر آن اذعان و باور دارند. بدون شک نام رئیس علی در کنار ستارخان، باقرخان و میرزا کوچک خان در تاریخ یک صد ساله اخیر قرار گرفته است. حال چرا من این اصل و گزاره بدیهی را می نویسم و هدف و انگیزه من از نوشتن چنین موضوعی چیست؟

اصل این ماجرا برمی گردد به مطالبی که در ماهنامه سیاسی و فرهنگی نسیم بیداری ( شماره ۱۰۳ - خردادماه سال ۱۴۰۱ خورشیدی ) درباره رئیس علی دلواری چاپ و منتشر شد. خبرنگار این نشریه از چند نفر از نویسندگان و مورخان بوشهری که الحق و الانصاف هر کدام از این بزرگان در ترویج تاریخ معاصر جنوب نقشی بسزا داشته و دارند، دلیل برجستگی و اشتهار نام رئیس علی از میان دیگر مبارزان را می پرسد. خوشبختانه پاسخ های این بزرگواران با توجه به احاطه ای که به رویدادهای تاریخ این خطه دارند همگی ارزشمند و مناسب است. البته برخود لازم می دانم که از این نشریه تشکر تصمیمانه داشته باشم، زیرا ۳۶ صفحه از این شماره را به این مبارز و شهید ماندگار و مصاحبه با مورخان اختصاص داده است که بسیار پر و پیمان و جشن نامه ای تمام عیار است.

در میان پرسش و پاسخ های خبرنگار و مورخان یک پرسش، بیشتر از دیگر پرسش ها به چشم می خورد و بازتاب دارد و آن برجسته کردن نقش سریال دلیران تنگستان در اشتهار نام رئیس علی به عنوان علت اصلی و حتی علت تامه است، که خوشبختانه پاسخ دهندگان با زیرکی و تسلط، پاسخ های درخور و شایسته داده اند. من بنا ندارم دلایل متعددی که بزرگواران اندیشمند و گران سنگ به آن پرسش داده اند را در اینجا دوباره مرور کنم. (خوانندگان این مقاله را برای جستجوی بیشتر به نشریه فوق الذکر ارجاع می دهم) همچنین بنا ندارم تاثیر و نقش سریال دلیران تنگستان و کارگردان آن در زنده کردن نام رئیس علی را نادیده بگیرم و حق ناشناسی کنم ولی نباید به دنبال کنندگان تاریخ جنوب ایران و آیندگان چنین القا و وانمود شود که اصلاً هر چه از بزرگی و شهرت این مبارز نامی به ما رسیده است، بواسطه و ساخته و پرداخته کارگردان دلیران تنگستان است (که رستم یلی بود در سیستان…. من اش کرده ام رستم داستان).

با این نگاه، انگار فیلم نامه این سریال بر اساس یک رمان تخیلی ساخته و پرداخته شده است و کتاب "دلیران تنگستانی و فارس و جنگ بین الملل اول" محمدحسین رکن زاده آدمیت و هزاران سند و کتاب های دیگر مورخان به جا مانده از واقعیت ها و حوادث تاریخی در تدوین و ساخت این سریال هیچ نقشی نداشته است.

تاریخ نوشتن فیلم نامه (۱۳۵۰) و پژوهش در خصوص این سریال و فیلم برداری آن زمانی اتفاق افتاده است که هنوز برخی از رزمندگان و قهرمانان و معاصرین رئیس علی و همسر او در قید حیات بودند و کارگردان به راحتی می توانست با آنان صحبت کند و بر اساس حوادث و واقعیت ها، فیلم نامه را تنظیم و فیلم برداری کند. بنابراین این سریال بسیار به واقعیت نزدیک است و به دور از بزرگ نماییِ اهمیتِ نقش رئیس علی است.

راز جاودانه شدن نام رئیس علی در ویژگی های مردمی اش بود که از او چهره ای محبوب و دوست داشتنی ساخته بود. چند روز قبل نامه ای از سادات و مردم روستای میانخره دشتی را دیدم که پس از شهادت رئیس علی، خطاب به پدر آن شهید بی بدیل نوشته شده است. در ذیل این نامه نام حاج سید علی نقی روحانی مشهور و دوازده سید بزرگوار دیگر از آن روستا و دیگر روستاهای دشتی و همچنین نام مختار زینو ‌کدخدای میانخره به چشم می خورد.

مضمون این نامه حاکی از آن است که این نامه چند روز پس از شهادت رئیس علی نگاشته شده است. در این نامه رئیس علی را ناطق قرآن و خادم ایران زمین می دانند و بارها او را شهید و میهن پرست و کاملاً پای بند به دیانت می دانند.

در پایانِ نامه نوشته شده است که این نامه در دروازه حاج سید علی نقی حاج محمد، نزدیک به روضه خوانی، یک بغل سایه به دیوار مانده، در حضور سادات میانخره نوشته می شود. آنچه نام این سردار را بر سر زبان ها و در دل وطن دوستان تا ابد نامیرا کرده است، شجاعت بی مانند و انکارنشدنی اش در میدان های نبرد، همفکری و همراهی اش با بزرگان و روحانیون هم عصر خود و همچنین مردم داری اوست.