اتحادخبر-زینب رنج کش: آیین تعزیه خوانی در شهرستان دشتستان قدمتی چند صد ساله دارد. در هر بخش، منطقه و روستا، تعزیه هایی ریشه دار و با سابقه وجود دارد که در مناسبت های مختلف تعزیه اجرا می کنند. معمولا در این شهرستان از نسخ مشابه به هم استفاده شده اما در سبک و شیوه ی اجرا تفاوت هایی وجود دارد. چهاربرج یکی از روستاهای شهرستان دشتستان است که در تعزیه و تعزیه خوانی قدمتی دیرینه دارد و جزء معدود تعزیه هایی است که با جدیت و اهتمام ویژه از قدیمی ترین سبک های تعزیه خوانی محافظت می کنند. در چهاربرج هنوز تعزیه را به شیوه ی پیشینیان خود با همان سبک کاملا سنتی و بومی اجرا می کنند که این مهم از نقاط قوت تعزیه خوانی در این روستا به شمار می رود. در ادامه گفتگوی ما را با عوامل اجرای تعزیه روستای چهار برج در خصوص تاریخچه، نحوه اجرا و جزییات تعزیه در این روستا ملاحظه فرمایید.

 

"محمد حسین سبحانی، معین البکای تعزیه چهاربرج"

 

لطفا خود را معرفی کنید؟

- محمد حسین سبحانی فرزند علی متولد ١٣٣۴، در روستای چهار برج متولد شدم و تا الان آنجا ساکن هستم. بازنشسته آموزش و پرورش هستم با مدرک فوق دیپلم علوم تربیتی و سابقه ٣٠ سال خدمت و تدریس علوم ریاضی مقطع راهنمایی در منطقه آبپخش را دارم.

 

در رابطه با تعزیه و ارتباطم با تعزیه هم از سال ١٣٧٢ تا الان در خدمت امام حسین(ع) و مردم هستم که با درخواست آقای سلطانی که سرپرست ما بودند و کارهای کارگردانی یا فهرست ما را انجام می دادند بنا به دلایلی از جمله بازنشست شدنشان درخواست دادند که  کار را من در دست بگیرم و از همان سال آغاز به فعالیت کردم و کار های اجرایی تعزیه را انجام می دهم. 

 

از چه کاری در تعزیه شروع به فعالیت کردید؟ 

- از کارگردانی یا همان فهرست و کمک به مدیریت را انجام می دادم و هم اکنون نیز وظیفه ام همین است. 

 

خودتان نقشی اجرا نمی کنید؟ 

- خیر

 

قبل از شما چه کسی این کار را انجام می داد؟ 

- مرحوم ابوالفضل جان احمدی و قبل از وی علی کرم جهان شاهی که دیگر عصا به دست شده اند.

 

 

تعزیه چهاربرج در سالهای گذشته توسط چه کسانی مدیریت و  برگزار می شد؟

- تعزیه چهار برج از دوران کودکی ما شروع به فعالیت کرد شاید از سال ١٣٣٠ یا حتی شاید زودتر شروع به فعالیت کرد، از افراد دوران کودکیم که در تعزیه نقش ایفا میکردند چند تن را به خاطر دارم: مرحوم ملا رضا رضائیان، مرحوم حاج ابراهیم سلمانی، مرحوم سید قلی اسماعیل پور، مرحوم علی قمیصی،  مرحوم حاج علی کرم شهابی، مرحوم حاج عباس سلطانی را داشتیم.  اگر حسابش را کنیم یک تیم پیشکسوت تعزیه مرحوم داشته ایم و این بسیار ناراحت کننده است. 

البته باید بگویم ما پیشکسوتانی داریم که هنوز در خدمتشان هستیم مثل کربلایی حسین کشاورز، آقای سلطانی، حاج ایرج دهقان همه اینها و آنهایی را که از دست دادیم شاید هرگز شبیه آنها دیگر  پیدا نشود.

 

اگر بخواهم از پیشکسوتان این تعزیه نام ببرم  بهتر است از "بانو فاطمه بن ربی" هم یادی نمایم.

وقتی حتی هنوز ازدواج نکرده بود عشق و علاقه به امام حسین(ع) تمام وجودش را گرفته بود. این بانو با پای پیاده مسیر زیارت و بنار آبشیرین را طی میکرد در پی جمع آوری نسخه، یا افرادی را پیدا میکرد نسخه را برایش مکتوب کنند. اگر بخواهم پایه گذار تعزیه چهار برج را بگویم بهتراست بگویم بانو فاطمه بن ربیع بودند و بعد از فوت وی در منزل عبدالکریم شهابی و پدرش تمرینات تعزیه و روضه ها برگزار می شد و اکنون مدت مدیدی است آقای سلطانی این امر را به عهده گرفته است. 

 

 

همچنین ذکر نامی شود از دیگر پیشکسوتان تعزیه چهاربرج، ابوالفضل قدیمیان، حاجی  اسماعیل پور همچنین حاج محمد خزاعی، حاج عباس سلطانی، حاج غلامرضا حیاتی، حسین قلی اسماعیل پور، حاج قاسم اسف، حاج حسین حسین پور، پدر حاج باقر حسین پور. 

 

از بستگان خانم بن ربیع کسی در روستای چهاربرج زندگی می کند؟ 

- یکی از نوه های برادرش هست اما مابقی به جزیره شیف رفتند. 

 

در چهاربرج چه مجالس تعزیه ای برگزار می کنید؟

- اول محرم  با مجلس مسلم شروع می کنیم، طفلان مسلم می خوانیم، مجلسی به نام حجة الوداع می خوانیم که نشان دهنده حرکت امام به سوی  کربلا می باشد.  شهادت حر  می خوانیم یا همان بار اندازان، طفلان زینب(س)  می خوانیم، علی اکبر می خوانیم، شهادت حضرت قاسم، شهادت حضرت ابوالفضل(ع)، شهادت آقا ابا عبدالله(ع)، مجلس شام غریبان، شب سیزدهم هم مجلس دفن شهدا را می خوانیم. اینها برنامه محرم است.

برنامه ماه صفر نیز  وفات حضرت زینب(س)  را می خوانیم، روز اربعین نیز ورود به مدینه و اربعین حسینی را اجرا می کنیم و در آخر هم وفات پیامبر(ص). 

 

از اول محرم در این 10 روز مجلس دارید؟ 

- ما معمولا از روز دوم محرم شروع می کنیم تا 10 محرم و تمام برنامه ها عصر اجرا می شود به استثناء عاشورا که صبح اجرا می شود. 

 

آیا  از نحوه جمع آوری نسخ و محل تهیه آن اطلاع دارید؟ 

- نسخه های قدیمی ما تا آنجا که اطلاع دارم توسط افرادی مثل بهرام دهقان فر، محمد باقر کریمی و سایر افراد که از روستای زیارت و بنار آبشرین بودند کتابت شده است. ریشه تعزیه و اشعار نسخ ما و بنار آبشیرین با هم هیچ فرقی نمی کند. 

 

 

در نسخه ها تغییری هم ایجاد کرده اید؟ 

- خیلی کم، چون دوست داریم همانطور باقی بماند به همان سبک سنتی. آنقدر روی مویه هایمان و مصرع خوانیمان حساسیم که هنوز مثل حاج ابراهیم سلمانی که 50 یا 60 سال پیش می خواند می خوانیم و با آن زمان مو نمی زند. زینب خوانی مان و امام خوانی مان با 60 سال قبل مو نمی زند. سعی کردیم آهنگ و نواها و حالات را نگه داریم. 

 

خیلی ها آمدند ورود کنند به تعزیه ولی بخاطر همین آهنگ ها نتوانستند و مشکل برایشان پیش آمد می گفتند ما را آزاد بگذارید بتوانیم اجرا کنیم ولی ما قبول نمی کردیم و می گفتیم ظرف دوسال تمام زحمتی که در این چند دهه کشیده ایم به فنا می رود.

 

حتی جوانانی که تازه می خواهند ورود کنند باید به سبک سیاق قدیم بخوانند؟ 

- بله بدون استثناء!  مثلا الان یک جوان داریم که روی او کار می کنیم تا به جای امام خوانمان مرحوم آقای کشاورز قرارش دهیم. او فقط 25 سال سن دارد. اگر شما  اجرای او را ببینید با اجرای مرحوم کشاورز مو نمی زند حتی او آنقدر فیلم مرحوم را دیده که حرکات دست و بدنش نیز شبیه به او شده و اگر شما در یک جای ساکت صدای مرحوم کشاورز پخش شود و بعد از آن صدای آقای رجایی متوجه میشوید که چندان تفاوتی با هم ندارند. 

 

آیا مردم از تعزیه چهار برج حمایت می کنند؟ 

- بله.  چهار برجی ها بسیار حمایت می کنند حتی اگر ما گاهی یک آهنگ را با کم و کاستی بخوانیم بعد از تعزیه به ما اخطار می دهند. و یا به دلیل نبود وقت میخواهیم از برخی جاهای نسخه  گذر کنیم بعد از تعزیه از ما می خواهند که پاسخ دهیم چرا آن حکایت که دوست داشتند و هر سال بود اجرا نشده.

 درمورد نسل امروز نیز باید حقیقتی را بپذیریم که نسل جوان ما با آمدن تکنولوژی های پیشرفته و پدید آمدن فضای رسانه ای و مجازی کمتر به دنبال تعزیه هستند اما کم نداریم جوانانی که در تعزیه حضور دارند و فوق العاده درخشیده اند.  اما نمی توان ادعا کرد مثل قدیم هاست.

 

در چهاربرج زمین اختصاصی تعزیه خوانی دارید؟

- زمین برای تعزیه اختصاصی خریده ایم و مختص تعزیه چهاربرج است.  

 

آیا قصد دارید در تعزیه تغییراتی ایجاد کنید؟

- ما اگر بخواهیم قوی بمانیم باید در این مدل اجرا و خواندن خود پافشاری کنیم تعصب داشته باشیم. 

اگر بخواهیم تغییر و تحول ایجاد کنیم باید در روش جنگیدن و اسباب و لوازم  تغییر ایجاد کنیم نه خواندن. 

 

رابطه مردم با تعزیه چگونه است؟

- مردم ما رابطه شان با تعزیه عالی بوده است از قدیم الایام که نه دستگاه های صوتی این چنینی بوده و نه چنین تجهیزاتی مردم با ما همراه بودند اگر ما بتوانیم خوب اجرا کنیم مردم ما همیشه پای تعزیه هستند. 

 

آیا جوانان  را تشویق به ایفای نقش در تعزیه یا جذب تعزیه می کنید؟ 

- الان نسل جوان چهاربرج به تعزیه گرایش بسیاری دارند. آنها امید ما هستند و نسل آینده تعزیه خوانمان. قطعا برایشان ارزش و احترام قائلیم چون دیگر پیشکسوتان کناره گیری می کنند و نوبت نسل جوان ماست که نقش آفرینی کنند. 

 

تعزیه های دیگر روستاها و مناطق را دیده اید؟

- من بسیار می بینم و علاقه دارم پارسال که بخاطر کرونا تعزیه نداشتیم تعزیه بنار آبشرین را دیدم و بسیار لذت بردم. تعزیه زیارت را خیلی زیاد می بینم و خود را ملزم میدانیم تعزیه درودگاه که کار آقای فخاری است را ببینیم. دوسال تعزیه نظر آقا را دیدم.

 

" ابراهیم شهابی، اشقیا خوان تعزیه چهاربرج"

 

لطفا خودتان را معرفی کنید؟ 

- ابراهیم شهابی هستم متولد١٣٣٧ فرزند علی کرم.  پدرم نیز در تعزیه نقش عابد بیمار را بازی می کرد و چند مدت بعد از بیماری بانو فاطمه بن ربیع به مدت محدودی در خانه ما گرد هم می آمدند برای مجالس تعزیه خوانی. 

 

شما از چه زمانی وارد تعزیه شدید؟

- اولین نقشی که خواندم 1359 بود در نقش عبیداله بن زیاد.  در آن سالها سنی نداشتم بعد از آن هم در نقش شمر چند سالی بازی کردم و پس از آن عمر سعد و اکنون بالای ٢۵ یا ٣٠ سال است که نقش عمر سعد را اجرا کرده ام. 

 

برای اجرای نقش عمر سعد از چه کسی الگو گرفتید؟ 

- از پیشکسوتان تعزیه چهاربرج. 

 

قبل از شما چه کسانی در نقش عمر سعد ایفای نقش می کردند؟

- مرحوم علی قمیصی، حاج علی کرم حسین پور، باقر حسین پور، حاج ابراهیم گشتاسب هم بودند. 

 

آیا می شود جوانان امروز را به بدنه ی فعلی تعزیه جذب کرد؟ 

- بستگی به کارگردان ما دارد و به علاقه خودشان. کسی را نمی شود مجبور کرد و به زور پای کار آورد، از ٨٠ سال قبل تاکنون همین رویه بوده است. 

 

خودتان به اشقیا خوانی علاقه دارید؟

- بله من خودم در این چند سال فقط اشقیا خوانی کردم و حتی اگر به من بگویند بیا تا  نقش امام را به تو بدهیم نمی روم چون میخوام همین نقش را ایفا کنم. 

 

از نظر توان جسمی هنوز شرایط ایفای نقش دارید؟

- تا جان دارم که بتوانم، خدمت می کنم به اولاد زهرا(س) و امسال هم می خوانم.

 

جایگزین هم دارید؟

- بله اسفندیار عباسی . شمر عاشورای مان آقای حسین پور است.  عبدالله طوبایی نیز بسیار کار بلد است و عالی بازی می کند. 

 

" محمد حسین خزاعی، انبیا خوان تعزیه چهاربرج"

 

لطفا خودتان را معرفی کنید؟

- محمد حسین خزاعی هستم متولد ١٣۴۵ در چهار برج و ساکن آبپخش و حدودا سال ١٣۶٢ یا ١٣۶٣ شروع کردم به فعالیت در تعزیه و بخاطر علاقه قلبی ام به امام حسین(ع) وارد تعزیه شدم. پدرم هم ذاکر بود و نوحه خوان اما در تعزیه فعالیت نداشت هنوز صدای پدرم را در ماه محرم و ماه مبارک رمضان پخش می کنند. 

 

اولین بار در تعزیه چه نقشی را اجرا کردید؟

- اول زعفر اجرا نمودم بعد از آن طفلان مسلم و طفلان حضرت زینب(س)  و مجلس علی اکبر و حضرت قاسم، ابوالفضل(ع) راهم کار می کنم. در حال حاضر شبیه حضرت ابوالفضل(ع)  تعزیه ما  آقای رسول سلطانی است و قبلش پدرش بود، آقای حاج عباس سلطانی. 

شاید باورتان نشود ولی آقای خزایی اگر نبود دچار مشکل می شدیم او آچار فرانسه تعزیه ماست چون هر نقشی که به او بدهیم خیلی راحت  آن را ایفا می کند. 

امکان ندارد به او نقشی بدهیم و از پسش بر نیاید به او زعفر بدهیم می خواند قاسم بدهیم می خواند در روز عاشورا  هر نقشی  بدهیم می خواند، اصلا و ابدا تردید نمی کند. 

 

 

ارتباط جوانان با تعزیه  در چهار برج چگونه است؟

- ما تا آنجا که بتوانیم و از دستمان بر بیاید تلاش می کنیم جوانان را با گفتگو به نقش آفرینی در تعزیه ترغیب کنیم ولی به هر حال آنها باید خودشان علاقه داشته باشند و با طیب خاطر وارد تعزیه شوند. مشوق اصلی آنها آقای سبحانی هستند. 

 

آیا دغدغه این را دارید که تعزیه و مجالستان با همین شکل و  شیوه به آیندگان منتقل شود؟

- مگر چطور تعزیه از گذشتگان تا الان به ما رسیده است؟ ما هم همان کار را می کنیم همانطور سنتی نگهش می داریم. چطور حاج ابراهیم سلمانی پله پله تا الان نگهش داشت و یا حاج عباس سلطانی آمده و الان که به خداداد خزایی یا حتی ما رسیده؟

ما اگر اجازه نمی دهیم مصرع خوانی یا مویه خوانی را دوستانمان تغییر بدهند بخاطر همین است که در مجاورت فرسایش قرار نگیرد از بین نرود و این سبک و سیاق باقی بماند و این خود به خود باعث حفظ و انتقالش به نسل بعد می شود ولی اگر ما افسار گسیخته کار کنیم خیلی زود از بین میرود.

ما افرادی داریم در تعزیه بسان آقای حسین پور که شمر ما هستند در تعزیه امام حسین(ع)  اما در تعزیه حضرت محمد برایمان مویه خوانی می کند و ما چنین استعداد هایی داریم. 

 

آیا کسانی را دارید که بعد از شما همین شیوه ی اجرا را دنبال کنند؟ 

- ما با این کاری که داریم انجام میدهیم دوست داریم باقی بماند. بله هستند افرادی که ادامه دهنده ی این راه باشند. تمام تلاشمان برای این است تغییری ایجاد نشود و تاثیر گذار باشیم. 

 

از فرزندان خودتان وارد تعزیه خوانی شده اند؟

- پسری دارم 27 ساله و نقش قاسم را جای من کار کرده است. علی اکبر را هم کار کرده استعداد و صدایش عالیست. 

* * * * *

 

در پایان اگر مطلب یا نکته ای دارید بفرمایید؟

 

محمد حسین خزایی:

- بهتر است گاهی از نظر مالی مسئولین به تعزیه ها کمک کنند و به یاد ما هم باشند زیرا تمام تجهیزات توسط وقف مردمی تهیه می شود. 

 

ابراهیم شهابی:

- از مردم چهار برج تشکر می کنم که از صفر تا صد کنارمان بودند.  مسئولین محترم به تبلیغات اسلامی بیشتر بها بدهند و از تعزیه حمایت کنند.

 

محمد حسین سبحانی:

- امیدواریم بتوانیم وظیفه خطیری که بر گردنمان است را بخوبی از پسش بر بیایم و وقتی جوانان امروزمان را می بینم بیشتر به رسالت کارمان می اندیشیم.

آقای کشاورز تعریف می کرد شب عاشورا از جایی گذر می کردم یک مرد و فرزند کوچکش گوشه ای درب منزلشان ایستاده بودند و مرا دیدند من هم وارد منزلی شدم و بعد از بیرون آمدن پدرش راهم را سد کرد بعد از احوال پرسی به من گفت: پسرم زمانی که شما وارد آن منزل شدید از من پرسید شبیه امام حسین کجا رفت؟ 

میخواهم بگویم ببینید دیدگاه یک کودک و یا نوجوان به ما ابنگونه است و اگر ما خطایی کنیم پای امامان ما نوشته می شود در نگاه یک کودک و نوجوان. 

و امیدوارم ما شرمنده خداوند و این بچه ها نشویم و این نعمتی است که خداوند نصیب ما کرده است و ما اگر خطایی کنیم خیلی در چشم است و یک کاری نکنیم که تاثیر منفی روی نظر بچه ها بگذارد. 

 

کاش فقط ده روز محرم خود نگهدار نباشیم درطول سال حواسمان باشد چه می کنیم و فقط به محرم ختم نشود بتوانیم خودمان را کنترل کنیم. 

از مخاطبینمان هم ممنونیم. در گرما و سرما، تاریکی و روشنی پای تعزیه ما آمدند ان شاالله ما بتوانیم آن چیزی باشیم که مردم می خواهند. 

 

در اخر از  مجموعه اتحاد جنوب و اتحاد خبر بابت دعوت از ما و این گفتگو  بسیار سپاسگزاریم.