سپربلای سیاسی

مفهوم سپربلا با الهام از یک مراسم مذهبی در دوره باستان حاصل شده است. در این مراسم،عبریان به کمک کشیشان خود و بطور نمادی گناهانشان را به حیوان زبان بسته ای مانند«بز»(که همان سپربلامی باشد)انتقال داده وسپس آن را در صحرارها می ساختند.

بر خلاف این مراسم مذهبی که به صورت نمادی برگزارمی گردید، در عالم واقع، انسان ها ناکامی وخطاهایشان را بدون نیاز به این واسطه ها به گردن موجودات سپر شده از جنس خودشان می اندازند. وجود این سپرهای بلا در دنیای اجتماعی بیانگر رابطه ای سلسله مراتبی و تبعیض آمیز است که آدم ها را به جستجوی زیردستانی هرچند تخیلی می کشاند تا از این طریق هم از یک سو حقارت و رنج زیردست بودن خود را جبران کنند و هم مفری برای توجیه شکست ها و ناکامی های خویش بیابند.

اکنون در نزد روانشناسان اجتماعی این واژه بیانگر یک حالت روانی-اجتماعی ست که در آن، دیگری یادیگران ضعیف را علت و مقصر ناکامی و شکست خود دانسته و به این بهانه آن ها را مورد سرزنش قرارمی دهیم. این عمل قضاوتی غیرمنصفانه و رفتاری تبعیض آمیز است که به همراه خود یک فرد یا گروهی از افراد را با عنوان سپر بلا قربانی می سازد.

در عالم سیاست نیز مانندعوالم دیگر می توان شاهد وجود سپرهای بلا با هدف و ماهیت خاص خود بود. سپر بلای سیاستمداران ممکن است هم شامل افراد ضعیف و زیردست و هم اقویای هم  تراز و رقیب آن ها باشد. و نیز بر خلاف توده مردم که سپر بلا یشان را ناخودآگاه و در روزمرگی می سازند و می یابند، این عمل در میان طبقه حاکم و سیاستمداران یک اقدام آگاهانه و با برنامه است که از طریق آن می توانند بیشترین امکان را برای ساختن و یافتن سپر بلا در مقایسه با دیگر قشرها در اختیار بگیرند تا آن را در مواقع لزوم برای توجیه عملکردهای ناموفقشان در مقابل انتقادات و اعتراضات استفاده نمایند.

اقدام به سپر بلا نمودن دیگران در نزد صاحبان قدرت بیش از آن که جنبه روان شناسانه داشته باشد باید آن را یک پدیده جامعه شناختی  در نظر گرفت. زیرا در نگاه جامعه شناسانه تصمیمات و اعمال انسان ها تحت شرایط خاص اجتماعی شکل می گیرد و بر این مبنا ممکن است زمینه بروز و رشد اعمال معطوف به روان شناسی فراهم و یا این که از بین برود. بنابراین اگر افراد حاکم درون یک نظام سیاسی با ساختار خاص خود از سپر بلا برای فرار از پاسخگویی و یا برای پوشاندن کاستی های موجود استفاده می کنند ممکن است نحوه سازماندهی قدرت در آن نظام سیاسی به گونه ای باشد که هر فرد در آن جایگاه یا نقش سیاسی قرار گیرد فرصت وامکان ساختن و یافتن سپر بلا را به دست آورد.

بر اساس این چارچوب نظری می توان گفت میزان بکارگیری سپر بلا با میزان قدرت افراد رابطه ای مستقیم دارد. بدین صورت که هر چه قدرت تصمیم گیری در مورد تعداد بیشتری از افراد در زمان طولانی تر و در موارد زیادتری باشد، امکان و فرصت بیشتری برای یافتن سپر بلا وجود خواهد داشت. علاوه بر این هرچه میزان پاسخگویی یک فرد در جایگاه قدرت، کمتر باشد،احتمال سپر بلا قرار دادن زیردستان، بیشترخواهد بود. بنابراین میان وضعیت پاسخگویی واحتمال سپر قرار گرفتن زیردستان، رابطه ای معکوس وجود دارد.

بر خلاف موارد ذکرشده، کاهش تمایل به یافتن سپر بلا نیز در یک نظام سیاسی امری ممکن می باشد که در این حالت هر چه یک نظام سیاسی به سمت کاهش استفاده از سپر بلا متمایل گردد، نشانگر افزایش کنترل در رفتار فرد قدرتمند و یا محدودیت در آن خواهد بود. این کنترل به دو شکل بیرونی و درونی قابل اجرامی باشد.

کنترل بیرونی ممکن است از راه تفکیک قوا یا توزیع آن در میان گروه های ذینفع جامعه عملی گردد. کنترل درونی نیز از راه درونی شدن ارزش های اخلاقی که یک فرآیندخودسازی و شخصیت پروری ست به انجام می رسد. این دو نوع کنترل نهایتا باعث کاهش تمایل به مقصریابی یا سپر بلا خواهد گردید که همزمان ممکن است بیانگر علمی بودن و واقع نگری سیاستمداران یا صاحبان قدرت نسبت به وقایع و امور نیز باشد.

در نگاه علمی ما به دنبال علت ها و دلایل هستیم نه در جستجوی مقصر، لذا اگر نگرش وانصاف عالمانه به عنوان رویکرد و هدایت بخش عملگران سیاسی قرار گیرد، به جای پاک کردن صورت مسئله و انداختن آن بر دوش دیگران درصدد حل آن بر خواهند آمد.

در نهایت می توان گفت با توجه به تاثیر و رابطه سازمان یافتگی یا چگونگی ساختار قدرت با تصمیمات وعملکرد نقش های سیاسی، راهکار مبنایی برای حل مسئله های متعدد و متکثر دنیای سیاست(که هر روز مثل قارچ سر برمی آورند)این است که قدرت اجتماعی و سیاسی با در نظرگیری اصل محدودیت و کنترل بیرونی سازماندهی شود. کنترل بیرونی و ساختارمند ی قدرت اگر همراه با کنترل درونی کارگزاران سیاسی باشد جامعه را به سوی یک «دموکراسی هدایت شده» و متعهد خواهد کشاند. این نوع دموکراسی که هم متکی بر رای مردم وهم رهبری یک انسان عالم و کاریزما ست برای تداوم خودنیازی به فرار از پاسخگویی و تمسک جستن به سپر بلا نخواهد داشت.