اتحادجنوب: مناظرات تلویزیونی از سال 1360 که با حضور آیت الله بهشتی و آیت الله مصباح در یک سوو نورالدین کیانوری و احسان طبری در سوی دیگر برگزار می شد تا سال 1388 که بین چهار نامزد انتخابات برگزار شد فراز و نشیب های زیادی به خود دیده است.

سال 1360 چندماهی قبل از شهادت آیت‌الله بهشتی، مناظراتی با عنوان «آزادی، هرج و مرج، زورمداری» از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می‌شد؛ مناظراتی ایدئولوژیک که یک طرف آن نورالدین کیانوری و احسان طبری بود و طرف دیگرش آیت‌الله شهید بهشتی و آیت‌الله مصباح یزدی.

 در جریان یکی از این مناظرات بود که مجری برنامه پرسید «فرض کنیم انقلاب ایران یک انقلاب مارکسیستی بود در آن صورت آیا اجازه می‌دادند گروه‌های اسلامی در تلویزیون بحث کنند»؟ و کیانوری در پاسخ گفت که «ما مارکسیست‌ها معتقد هستیم که آزادترین جوامعی که ممکن است به وجود بیاید، جامعه سوسیالیستی است!»

 اما شهید بهشتی قانون اساسی شوروی را قرائت کرد که در آن ادعای کیانوری نقض می‌شد. مناظرات اول انقلاب البته زنده نبود و ضبط شده پخش می‌شد محمد هاشمی، رئیس سابق سازمان صداوسیما و عضو شورای سیاستگذاری سیما در ابتدای انقلاب در گفت وگویی با روزنامه همشهری گفته بود که با وجود ضبط این برنامه و پخش غیرزنده مناظرات خبری از سانسور نبود.

با گذشت بیش از سه دهه از عمر انقلاب مناظراتی از آن دست، دیگر در سیمای جمهوری اسلامی دیده نشد تا اینکه در سال 88 مناظرات انتخاباتی بین 4 نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری دهم رقم خورد. این مناظرات اگر چه از جنس ایدئولوژیک نبودند اما خاطره مناظرات اوایل انقلاب را که مخاطب را هرجا بود پای خود می‌کشاندند زنده کردند. پیش از این البته چند مناظره هم در سیما پخش شد که یکی از مهم‌ترین آنها مناظرات آیت‌الله مصباح و سروش و نماینده حزب توده بود.

 اما اولین مناظرات تلویزیونی میان کاندیدا‌ها مربوط می‌شود به سال 84 و مناظره‌ای که میان محمد خوش‌چهره و محمدباقر نوبخت، نمایندگان محمود احمدی‌نژاد و علی اکبر هاشمی رفسنجانی، دو کاندیدای راه یافته به مرحله دوم انتخابات برگزار شد. سال 88 اما اوج هیجان مناظرات در تاریخ جمهوری اسلامی ایران بود؛ جایی که نه نمایندگان کاندیداها که خود کاندیدا‌ها رو‌درروی هم می‌نشستند و برنامه‌ها، کارنامه، رویکردها و حتی مناسبات خانوادگی کاندیدای رقیب یا افراد غیر کاندیدا را به چالش می‌کشیدند. حضور پرحجم مردم و طرفداران کاندیدا‌ها در خیابان‌ها تنها لحظاتی پس از اتمام مناظرات موید همین مطلب بود.

بعدها بنا به شرایط جنگ، بساط مناظرات تلویزیونی داغ از سیمای جمهوری اسلامی چیده شد. تا آنکه در سال 88 مشهورترین مناظرات تلویزیونی از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد. مناظراتی که چهار نامزد انتخابات ریاست جمهوری دو به دو روبروی هم نشستند تا ماجرای معروف «بگم، بگم ها» از دل آن مناظرات بیرون آید و اسفندیار رحیم مشایی نامزد رد صلاحیت شده دولت در این دوره از انتخابات، اعتراف کند که « اگر آن مناظره معروف احمدی‌نژاد با آن سه نفر برگزار نمی‌شد جبهه مخالف احمدی‌نژاد با ۳۰ میلیون رای پیروز بود»

این مناظرات چنان بود که رهبر معظم انقلاب در خطبه های نماز جمعه 29 خرداد 88 فرمودند: «رقابت‌ها و مناظرات ابتکار مهمی بود، ابتکار جالبی بود، خیلی صریح بود، خیلی شفاف بود، خیلی جدی بود. این مناظره‌ها تو دهن آن کسانی زد که از بیرون تبلیغ می‌کردند که این رقابت‌ها نمایشی است».

ایشان فرمودند: «در این مناظره‌ها و در این گفت‌وگوها و در این گفتارهای تلویزیونی، همه شفاف و راحت حرف زدند، حرف دلشان را بر زبان آوردند، یک سیلابی از نقد و انتقاد به راه افتاد و همه مجبور شدند پاسخگویی کنند. به آنها انتقاد شد، آنها در مقام پاسخگویی برآمدند و از خودشان دفاع کردند. مواضع افراد و مواضع گروه‌ها بدون ابهام، بدون پیچیده‌گویی، عریان، در مقابل چشم مردم قرار گرفت؛ سیاست‌هایشان چیست، برنامه‌هایشان چیست، پایبندی‌هایشان کدام است؟ تا چه حد است؛ اینها در مقابل چشم مردم قرار گرفت و مردم توانستند قضاوت کنند»

تبعاتی که آن مناظره معروف احمدی نژاد با یکی از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری سال 88 داشت، باعث شد تا سیمای جمهوری اسلامی به مشی محافظه کارانه بازگردد و در انتخاب طرفین مناظره به سمت چهره های هم عقیده برود.

با این همه طی 2سال اخیر به صورت جسته‌وگریخته برنامه‌هایی نیز در صداوسیما دیده شد که فضای یک مناظره واقعی و بی‌طرف را به بیننده القا می‌کرد؛ حضور عماد افروغ در برنامه «پارک ملت» سخنانی که در این برنامه ایراد کرد و اعتراض‌هایی که فردای آن روز دیده شد از آن نمونه بود.

این گونه برنامه گاه به گاه دیده می شد تا اینکه برنامه «دیروز، امروز، فردا» به ویژه سه برنامه که به موضوع سؤال از رئیس‌جمهور بین علی مطهری و علی اصغر زارعی، تسخیر لانه جاسوسی بین حسین شریعتمداری و ابراهیم اصغر زاده و رابطه با آمریکا بین مصطفی کواکبیان و منوچهر متکی، اختصاص داشت امیدی به سیمای جمهوری اسلامی داد که بتواند مخاطبان را باز پای این رسانه بنشاند و امیدی هم به مخاطبان که از سیما، مناظره‌هایی جنجالی ببینید.

از بین سه مناظره اخیری که نام برده شد مناظره تسخیر لانه جاسوسی چنان داغ بود که اصغر زاده‌ای را که خود معتقد بود در گوشه‌ای از این شهر قرار داشت دوباره به صدر رسانه‌ها بازگرداند. هفته‌نامه اصلاح طلب آسمان تیتر یک خود را به‌عنوان «پشت پرده مناظره» اختصاص داد و خود اصغرزاده اعتراف کرد که فکر می‌کرد این مناظره برگزار نمی‌شود و ادامه داد که «بعد از مناظره‌هایی که در اوایل انقلاب مرحوم شهید بهشتی با کیانوری داشت تا انتخابات 88 که مناظره‌ها به یک تکنیک تبلیغاتی برای اثرگذاری در روان جمعی جامعه تبدیل شد، مناظره‌ای از جنس و داغی مناظره خودش و شریعتمداری سراغ نداشته است».

بعد از تمامی این مناظرات، مردم منتظر بودند مناظرات انتخاباتی سال 92، تنه به تنه مناظرات سال 88 بزند، اما حضور 8 نامزد و محدودیت زمانی برای برگزاری مناظرات دو به دو بین 8 نامزد، برنامه ای برگزار شد که در یک سو مجری سوالاتی را می پرسید و هشت نامزد در فرصت اندک پاسخ می دادند. این نحوه برگزاری مناظرات، تقریبا مورد اعتراض همه نامزدها قرار گرفته و مطلوب مردم هم قرار نگرفته است. حالا باید دید آیا برای مناظرات روز چهارشنبه سیمای جمهوری اسلامی تدبیری خواهد اندیشید یا خیر/ص

مجله مهر