ارتباط محکمی که بین مادر و کودک در دوران زندگی جنینی و بارداری شکل گرفته، پس از تولد با در آغوش گرفتن و تغذیه با شیر مادر، عمیق و عمیق‌تر می‌شود؛ شیر، نه تنها تامین کننده نیاز تغذیه‌ای و ایمنی کودک بلکه، پاسخ دهنده نیازهای عاطفی مادر و نوزاد است.

این ارتباط بعد از تولد، خواسته‌ی اکثر مادران محسوب می‌شود اما امکان دارد به دلایل مختلف اعم از کمبود تولید شیر، بیماری مادر یا نوزاد و مرگ مادر، به شکل مستقیم قابل تامین نباشد؛ اما امروزه علم راهکارهایی را پیش‌روی مادرانی قرار داده است که علاقه‌مند به تغذیه نوزادان با شیر خودشان هستند. 

بانک شیر

مدیر سلامت جمعیت خانواده دانشگاه علوم پزشکی شیراز در گفت و گو با ایسنا، ضمن اشاره به اینکه شیر مادر نمونه‌ای آشکار از لطف و عنایت پرودگار  نسبت به انسان است، گفت: پیامبر نیز در این باره فرموده‌اند شیر مادر بی نظیر ترین و مبارک ترین غذای کودک است.

دکتر معصومه صفاری با تاکید بر اینکه همه مادران به صورت غریزی و طبیعی علاقه مند که تغذیه فرزندانشان را با شیر مادر انجام دهند و سعی دارند بهترین مراقبت و تغذیه را برای فرزند خود فراهم کنند، اضافه کرد: باید توجه داشت که شیردهی و تغذیه نوزاد با شیر مادر فرآیندی است که نیاز به آموختن و مهارت های لازم دارد.

صفاری ادامه داد: این فرآیند با تقویت انگیره مادران از طریق حمایت، آگاهی اطرافیان و برخورداری مادران شیرده از مشاوره سودمند مشاوران تغذیه با شیر مادر، در سیستم خدمات بهداشتی تعریف می شود.

این استاد دانشگاه علوم پزشکی شیراز، وظیفه کارشناسان مشاوره شیر مادر را آموزش و هدایت مادران  به سمت شیردهی موفق دانست و با ابراز تاسف از اینکه برخی مادران به دلیل بیماری خود یا نوزاد، موفق به شیردهی نیستند، بیان کرد: نوزادان نارس به ویژه نوزادان با وزن کمتر از ۱۵۰۰ گرم، شیرخوران مبتلا به مشکلات گوارشی، ابتلای مادر به بیماری‌های قابل انتقال از طریق شیر، شیرخواران دچار مشکلات کلیوی، نبود تحمل تغذیه با شیر، کمبود شیر مادر برای تغذیه نوزاد، نبود توانمندی در مادر برای تغذیه نوزاد و .... از عواملی است که نوزادان را از شیر مادر محروم می‌کند.

مدیر سلامت جمعیت خانواده دانشگاه علوم پزشکی شیراز، این نوزادان را نیازمند شیر اهدایی دانست و گفت: نوزادان محروم از شیر مادر، به دلیل ناکافی بودن فاکتورهای مختلف ایمنی در شیرهای مصنوعی، شانس بیشتری برای ابتلا به برخی از بیماری‌ها را دارند. باید توجه داشت که هورمون‌ها، آنزیم‌ها و املاح موجود در شیرهای مصنوعی و نحوه جذب آنها با شیر مادر بسیار متفاوت است.

صفاری اضافه کرد: شیر مصنوعی به شکل کامل فاقد فاکتورهای ایمنی موجود در شیرمادر است به همین دلیل، نوزادانی که از شیر مصنوعی تغذیه می‌شوند، در معرض ابتلا به بیماری‌های گوارشی، عفونی، خصوصا عفونت‌های تنفسی، حتی بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت در سنین بالاتر قرار دارند.

این پزشک متخصص تاکید کرد که پیشگیری از ابتلا به سرطان پستان، پیشگیری از شکستگی‌های استخوان در سنین سالمندی و کاهش وزن مادر بعد از زایمان، از فواید اثبات شده شیردهی به نوزاد است که نقش شیردهی را بسیار پررنگ‌تر می‌کند و البته تاثیرات عاطفی عمیق هم در کنار این مسائل قرار دارد.

استاد دانشگاه علوم پزشکی شیراز با بیان اینکه، عوامل گفته شده، در ایجاد مرکزی به نام بانک شیرمادر، اثرگذار بوده است، گفت: ایده ایجاد بانک شیرمادر، به پیش از میلاد بازمی‌گردد، آن زمانی که نوزادان محروم از شیرمادر به دایه سپرده می‌شدند تا با شیر او تغذیه شود.

وی اضافه کرد: در ایران، اولین بانک شیر در دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز و دومین بانک شیرمادر توسط دانشگاه علوم پزشکی شیراز راه اندازی شد، اکنون بیش از ۱۰ بانک شیر مادر در کشور وجود دارد.

صفاری با اشاره به اینکه فعالیت بانک شیر در شیراز، سال۱۳۹۷ کلید خورد و کار مرداد سال ۹۸ رسما آغاز شد، افزود: بانک شیرمادر واحدی برای جمع آوری، ارزیابی، آماده سازی، ذخیره کردن و توزیع شیرهای اهدایی از مادران داوطلب است.

او بیان کرد: این مادران شیرهای خود را برای نوزادان نارس یا نوزادان محروم از شیرمادر به بانک شیر اهدا می کنند.

مدیر سلامت جمعیت خانواده دانشگاه علوم پزشکی شیراز انگیزه مادران اهدا کننده را  انسانی و الهی دانست و گفت: این مادران شیر اضافی خود را به نوزادان نارس، پر خطر یا محروم از شیر مادر اهدا می‌کنند.

خصوصیت‌های اهدا کنندگان شیرمادر

صفاری با بیان اینکه مادران اهدا کننده شیر می توانند از بدو تولد نوزاد تا یک سال شیر اهدا کنند و کماکان در این مدت شیردهی به فرزند خود را نیز داشته باشد، گفت: اهدا کننده شیر، باید از سلامت کامل جسمی و روانی برخوردار بوده، طی ۱۲ ماه گذشته زایمان کرده باشد، سابقه ابتلا به ویروس های نقص ایمنی مثل بیماری ایدز و هپاتیت B نداشته باشد، تست های HIV، هپاتیتB، هپاتیتC منفی شده و شریک زندگی او هم به این بیماری ها مبتلا نباشد، عفونت حاد یا مزمن نداشته باشد، داروی خاصی مصرف نکند، اعتیاد حتی به سیگار نداشته و شرایط جسمی اهداء را داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه برای مادر متقاضی اهدای شیر بعد از انجام تست‌های اولیه، در بانک شیر پرونده تشکیل می‌شود، گفت: مادران اهدا کننده شیر ساکن شیراز، با مراجعه به بیمارستان حضرت زینب، ظرف‌های مخصوص جمع‌آوری شیر دریافت می‌کنند و اهدا کنندگان ساکن شهرستانها هم می‌توانند به مراکز جامع سلامت و پایگاه‌های سلامت وابسته به علوم پزشکی در محل سکونت خود مراجعه کنند.

وی ادامه داد: در شهرستان ها آزمایش‌ها و مشاوره توسط مراقبان سلامت انجام و با اطمینان از سلامت کامل مادر، پرونده الکترونیکی برای اهدا کننده تشکیل و شیر با استفاده از ظرف‌های مخصوص، جمع‌آوری و به شکل هفتگی به بانک شیر در شیراز ارسال می‌شود.

این پزشک متخصص خاطرنشان کرد: مادران اهدا کننده شیر، از بدو تولد نوزاد تا یکسال امکان اهدای شیر خواهند داشت، زیرا شیر مادر بعد از یکسال، فاقد املاح و فاکتورهای مورد نیاز برای نوزادان تازه متولد شده است.

مدیر سلامت جمعیت خانواده دانشگاه علوم پزشکی شیراز با بیان اینکه جمع‌آوری شیر توسط مادر و در منزل انجام می‌شود، گفت: روش مناسب جمع‌آوری شیر در مراکز توسط مشاوران به مادران اهدا کننده با دقت آموزش داده می‌شود.

صفاری با اشاره به اینکه این شیرهای اهدایی در بانک شیرمادر از نظر آلودگی و بار میکروب بررسی و اگر فاقد استانداردهای لازم باشد از چرخه اهدا خارج می شود، افزود: شیرهای اهدایی پاستوریزه شده و از نظر میکروبی و ویروسی کاملا بررسی شده و بعد در شرایط بهداشتی و استاندارد نگهداری خواهد شد و تا ۶ ماه قابل استفاده است.

این مقام مسئول بهترین محل برای نگهداری شیر اهدایی توسط مادر را فریزر یا جایخی یخچال بیان و خاطرنشان کرد که شیر در دمای اتاق حداکثر به مدت ۴ ساعت سالم می‌ماند.

او ادامه داد: مادران اهدا کننده این امکان را دارند که شیر دوشیده شده را در دمای ۸ درجه سانتی گراد مثل یخچال به مدت۹۶ ساعت، در جایخی یخچال تا ۲ هفته و در فریزهای معمولی تا ۳ ماه نگهداری کنند اما تاکید بر این است که شیر در دوره‌های کوتاه زمانی به بانک شیرمادر تحویل شود.

صفاری با بیان اینکه شیر منجمد، بعد از ذوب شدن باید ظرف مدت ۲۴ ساعت استفاده شود، گفت: مادران اهداء کننده بهتر است شیر جمع‌اوری شده را تا قبل از تحویل در انتهای فریزر یا جایخی یخچال، نگهداری کنند.

او با بیان اینکه استقبال مادران اهدا کننده شیر در شیراز خوب بوده است، در خصوص مادرانی که فکر می کنند شاید شیرشان برای فرزندشان کافی نباشد، گفت: زمانی که وزن شیرخوار در منحنی رشد مرتب درحال افزایش است، یعنی اینکه شیر مادر کفایت می کند، نوزادی که دفعات دفع ادرارش در شبانه روز ۶ بار یا بیشتر بوده، ادرار کمرنگ دارد و روزی سه بار دفع مدفوع دارد، یعنی شیر مادر برایش کافی است و مادر می‌تواند مازاد این شیر را اهدا کند.

این استاد دانشگاه علوم پزشکی شیراز بیان کرد: اولویت ما برای اهدای شیر نوزادانی است که در بخش های ویژه بیمارستان بستری هستند، سپس دوقلوها، مادرانی که از ابتدا موفق به شیردهی نبوده‌اند، نوزادنی که‌ مادر خود را از دست داده‌اند یا پدر و مادر آنها متارکه کرده اند و ... می‌توانند از بانک شیر، استفاده کنند. بعد از این گروه ها، شیر در اختیار نوزادانی که منحنی رشد مناسبی ندارند، قرار می‌گیرد.

تاثیر کرونا بر اهدای شیرمادر

صفاری با بیان اینکه هر نوزاد در ۶ ماه اول تولد می تواند از بانک شیر، تغذیه شود، گفت: باید آنقدر تعداد اهدا کنندگان را افزایش یابد تا بتوانیم نوزادان خارج از بیمارستان یا بالای ۶ ماه را نیز پوشش دهیم. البته استقبال برای دریافت شیر زیاد است و اهداکنندگان هم رویکرد خوبی دارند اما اکنون شرایط کرونایی بر تعداد مراجعان تاثیرگذار بوده است.

این مقام مسئول با تاکید براینکه تاکنون هیچ یک از دریافت کنندگان شیر در محدوده دانشگاه علوم پزشکی شیراز دچار حساسیت یا بیماری نشده‌اند، گفت: شیرهای دریافتی به شکل کامل کانال فرآیند سلامت را طی می‌کند.

سمیرا کریمی یکی از شهروندان شیرازی و از اهداکنندگان شیر است که در گفت و گو با ایسنا، گفت: از بدو تولد نوزادم، کار اهدای شیر را هم دنبال کرده‌ام.

او اضافه کرد: از طریق تبلیغات محیطی با این موضوع آشنا شدم و بعد از مدتی به توصیه پزشک و با توجه به اینکه شیرم خیلی زیاد بود، اهدای شیر را شروع کردم. اینکه شیر من علاوه بر فرزندم، امکان حیات و رشد را برای سایر کودکان فراهم می‌کند، حس خوبی دارم.

فرخ‌پور، مادر بارانا و مهرسانا، از دریافت کنندگان شیر نیز به ایسنا گفت: بعد از زایمان دچار مشکل شدم و به دلیل لزوم درمان دارویی و تاثیر منفی دارو بر روند شیردهی، امکان تغذیه کودکانم را نداشتم و از طریق بستگانم با بانک شیر و خدمات آن آشنا شدم.

او که تغذیه فرزندانش با شیر اهدایی را از حدود ۲ ماه قبل آغاز کرده است، گفت: بعد از آشنایی با این مرکز و اطمینان از سالم بودن شیرهای اهدایی تصمیم گرفتم به جای استفاده از شیرهای مصنوعی برای تغذیه فرزندانم از شیرهای اهدایی استفاده کنم.