دکتر یعقوب فولادی:

یکی جامه خواهم ز بَبر ِبیان
کز آب و ز ِآتش نیابد زیان

«بَبر ِبیان» (ببر پلنگینه‌پوش هم خوانده شده است)، نام ِ جوشنی که رستم در نبرد به تن می‌کرد. جوشنی بود تیره‌رنگ و گویا مویین، چرا که وقتی رستم آن را می‌پوشید گویی «بر تنش پر روییده» است. خاصیت ِاین جامه آن است که در آتش نمی‌سوزد، در آب تر نمی‌شود و هیچ حربه بر آن کارگر نیست:
یکی جامه دارد زِ چرمِ پلنگ
بپوشد زِ بر واندرآید به جنگ
همی نام ببرِ بیان خواندش
زِ خفتان و جوشن فزون داندش
نسوزد در آتش، نه در آب تر
شود، چون بپوشد برآیدش پر

رستم هنگام ِنبرد، نخست زره (پیراهن ِنازکی از زنجیرهای بافته شده) و بر روی زره، جوشن یا گبر (لباسی ضخیم از جنس ِآهن) و در آخر ببرِ بیان را به تن می‌کرد:
زره زیر بد، جوشن اندر میان
و زان پس بپوشید ببرِ بیان

«بَبر ِبیان»، یکی از رازآمیزترین و بحث برانگیزترین مباحث در حماسهٔ ملی ِایران است و منشا نامگذاری آن مشخص نیست. در خصوص ِماهیت، وجه تسمیه و کارکرد ِاین تن‌پوش، بسیاری از نویسندگان ِقدیم (ر.ک: لغت‌نامهٔ دهخدا ذیل ِ«بَبر ِبیان») و محققان ِجدید: بارتولمه، ماهیار نوابی، جلال خالقی مطلق، آندرآس، شاهپور شهبازی، میرجلال‌الدین کزازی و محمود امیدسالار نظرها داده‌اند و سخن‌ها رانده‌اند. در مجموع سه نظر در رابطه با این تن‌پوش وجود دارد:
1. طبق ِشاهنامه «ببرِ بیان» از پوست ِ«پلنگ» درست شده بود و از همین رو پلنگینه نیز خوانده شده است. و «بیان» فُرمی از «بغان» در معنی خدایی و ایزدی می‌باشد. در روایتی که به دست ما رسیده (لغت فرس، ذیل ِکلمهٔ ببرِ بیان) آمده که اصل ِاین جامه از بهشت بوده است. بر این پایه ببرِ بیان به معنای «ببرِ خدایی» و «زرهِ ایزدی» است که آن را از بهشت برای رستم آورده‌اند؛ به همین دلیل خاصیت جادویی دارد.

2. در داستان‌های خارج از شاهنامه که در موردِ رستم وجود دارد؛ جانوری درنده در دریای هندوستان/ کوه‌های شام است که رستم آن را می‌کشد و از پوستش برای خود تن‌پوشی درست می‌کند. ازاین‌رو چنین می‌نماید که «بیان» اسم مکان باشد و «ببرِ بیان» حیوانی است از منطقهٔ بیان.
طبق روایتی به نام «ببرِ بیان» از شاعری گمنام در دستنویسی از شاهنامه، رستم در چهارده‌سالگی در هندوستان اژدهایی به نام ببرِ بیان را که هفته‌ای یکبار از دریا بیرون می‌آمد، کشت و از پوست ِآن برای خود جامه‌ای درست کرد که آنرا به نام ِاژدها، ببرِ بیان نامید. روایات مشابهی به صورت ِشفاهی در میان ِمردم ِایران و همچنین مندایی‌ها و در حماسه‌های دیگر ِفارسی وجود دارد که در همهٔ آنها این جانور اژدهاست و محل ِآن در هندوستان و خانهٔ او در دریا تصور شده و پوست ِاو زخم‌ناپذیر است. از این‌رو چنین می‌نماید که بیان اسم ِمکان باشد و به احتمال ِزیاد این مکان همان شهر ِبیانه Bayana در هند واقع در 70 کیلومتری ِرود ِیامونه Yamuna باشد. در خور توجه است که جغرافی‌دانان کهن، شهری به نام ِبیان در کنار رود دجله ذکر می‌کنند. همچنین در اساطیر یونان آمده که هرکول با شیری درافتاد ولی نتوانست آن را بکشد، زیرا پوست ِشیر زخم‌ناپذیر بود. از این رو هرکول شیر را خفه کرد و سپس از پوست ِاو برای خود بالاپوشی ساخت که مانند ببرِ بیان رستم به دوش می‌انداخت. این شیر نیز به نام محل زندگی او شیر ِنما Nemea نامیده شده است.

دکتر بهمن سرکاراتی در مورد ببرِ بیان با تکیه بر عبارت اوستایی zaranaenem paiti - danem در بندِ ۱۲۳ آبان‌یشت، به معنی: دارندهٔ پَنامِ زرین، زرین‌جامه؛ ببرِ بیان را از  صورت bawraini + paiti - dana به معنی دارندهٔ پَنامِ ببرین، ببرین‌جامه (ببرین ساخته از پوست ببر) مشتق دانسته است. همچنین شوارتز نیز جز دوم این ترکیب را با لغت خوارزمی (by,nk) به معنای کمربند (upa - yahana) سنجیده است. ببرِ بیان را ببرِ جامه، جامهٔ تهیه شده از پوستِ ببر معنی کرده است. ریشهٔ yah در معنی کمربند بستن است.

3. با کمک ِ«اوستا» نیز می‌توان به سراغ ِببر ِبیان ِرستم ِدستان رفت. در آبان‌یشت ِاوستا جامهٔ آناهیتا -ایزدبانوی آب‌ها- از پوستِ حیوانی است به نام «بَبَر»:
اردویسور اناهیتا جامه‌ای از پوست ِبَبَر پوشیده است؛ از پوست ِسیصد ماده بَبَر که هر یک چهار بچه زاید؛ از آن روی که بَبَر ِماده، زیباترین جانوری است که مویی انبوه دارد.
بَبَر جانوری آبزی است که اگر پوستش بهنگام آماده شود، همچون سیم و زر بسیار درخشان به چشم می‌آید.

(یشت‌ها، آبان‌یشت، کردهٔ سی‌ام، بند 129)

در مورد بَبَر باید گفت «بیدستر»/ «سگ ِآبی» را به فارسی میانه babrag-iabig یا بَبرَگ babrag می‌نامند (مکنزی، 1394: 49).
دکتر امیدسالار می‌گوید: شواهد ِزیادی در نوشته‌های پهلوی موجود است که بر اساس ِآنها «بیدستر» حیوان مورد ِعلاقهٔ آناهیتا بوده است و چه بسا این ایزدبانو به صورت ِاین حیوان ظاهر می‌شده است. امیدسالار در خصوص ِنام ِ«ببر ِبیان» رستم این نظر را دارد که چون این جامه از پوست ِبیدستر (همان «بَبَر») بوده است به آن ببر ِبیان می‌گویند. «بیان» نیز از «بغان» به معنی ایزدی است که به دلیل تقدسِ آناهیتا این تن‌پوش جامه‌ای ایزدی و خاص است.

در پایان باید افزود که اشتقاق‌های مختلفی برای جزء اول و دومِ این نام پیشنهاد شده است؛ اما از آنجا که معنیِ این دو واژه، خصوصا" بیان، در زبانِ فارسی روشن نیست و در زبانِ پهلوی هم شاهدی ندارد، هیچ یک از پیشنهادات قطعی نیستند.

- «اوستا» (1391)، گزارش و پژوهش ِجلیل دوستخواه، دورهٔ دوجلدی، تهران: مروارید.
- امیدسالار، محمود (1362)، «بَبر ِبیان»، ایران‌نامه، شماره 3، صص 458-447.
حسن‌دوست، محمد (1393)، فرهنگ ِریشه‌شناختی ِزبان ِفارسی، دورهٔ پنج جلدی، جلد یکم، ص ۴۰۶.
-(ببرِ بیان ، در آینده ، سالِ دوازدهم ، شماره ۱ - ۳ فروردین خرداد ۱۳۶۵ صص ۶ - ۱۹)
- شوارتز (ZDMG 120/1970 293f)
-خالقی‌مطلق، جلال (1396)، «شاهنامه و فرهنگ: (مقالات ِدکتر جلال خالقی‌مطلق در دانشنامهٔ ایرانیکا)»، ترجمهٔ فرهاد اصلانی و معصومه پورتقی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن، صص 67 - 65.
- دهخدا علی اکبر، «لغت‌نامه»، ذیل بَبر ِبیان.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1385)، «نامهٔ باستان»، جلد دوم، صص 322-321.
- مکنزی، دیوید نیل (1394)، «فرهنگ ِکوچک ِزبان ِپهلوی»، ترجمهٔ مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.