زهرا اشرف: 

من هرگز این مطلب را که در یکی از مجلات خواندم فراموش نمی کنم.نویسنده توضیح داده بود که او چگونه در دختر کوچکش یک حس مسئولیت پذیری نسبت به پول به وجود آورده بود؛ او یک دسته چک اضافی از بانک گرفته و آن را به دختر نه ساله اش داده بود.هر وقت پول هفتگی دخترش را می داد او پول را نزد مادرش به ودیعه می گذارد و مادرش بانک پول های او می شد.سپس در طول هفته دختر برای هر پولی که نیاز داشت چک می کشید و حساب پولش را به دقت نگاه می داشت. نه تنها این کار باعث تفریح و سرگرمی دختر بود بلکه روش خرج کردن پول و حساب نگاهداشتن آن را نیز فرا می گرفت،این روش بسیار عالی و تحسین برانگیز است.

عوامل متعددی وجود دارد که مانع قبول مسئولیت در افراد می شود    . یکی از بزرگترین این موانع ترس از شکست و اشتباه کردن است . اما حقیقت این است که اشتباه کردن امری طبیعی است و اگر بتوانید اشتباهات خود را بپذیرید و از آن ها درس بگیرید خدمت بزرگی به خود کرده اید.

مسئولیت پذیری به دو نوع مسئولیت فردی و اجتماعی اشاره می کند.

فردی که خود را با تمامی نقاط قوت و ضعفش به همان صورتی که هست پذیرفته و دوست می دارد، مسلما واکنشی بسیار متفاوت با فردی خواهد داشت که خودش را نپذیرفته و به دنبال تحقق بخشیدن به تصور ایده آلی است که از خود دارد. در چنین موقعیت هایی احساس ارزش و اعتماد به نفس غیر واقعی این فرد فرو می ریزد و دچار احساس ناچیزی و بی ارزشی می گردد. دیگران را مسئول می داند، به این صورت که دیگران فهم ندارند، درکشان کافی نیست، عقلشان ناقص است، ناسپاسند و ....

مسئولیت پذیری یعنی کاری که مسئولیتش را می پذیرم به درستی انجامش دهم.وقتی مسئولیت کاری که انجام می دهیم را بپذیریم،حس ارزشمندی می کنیم.در صورتی که اگر مسئولیت کاری که انجام می دهیم را نپذیریم حس قربانی بودن می کنیم.

بعضی افراد وقتی به خاطر تلاش هایشان به نتایج مثبتی در راستای اهدافشان می رسند،به دلیل اعتماد به نفس پایین ،آن نتایج را انکار می کنند و خودشان را دست کم می گیرند و آن نتایج را به دیگران نسبت می دهند و می گویند ما که کاری نکردیم،شانسی بود و ....مسئولیت پذیری یعنی اینکه به خاطر به دست آوردن موفقیت ،قبول کنید که این نتیجه تلاش های شما بوده،جشن بگیرید و خوشحال باشید و خودتان را دست کم نگیرید.

مسئولیت اجتماعی که شامل مسئولیت در برابر خانواده،جامعه و محیط زیست می باشد.

افراد مسئولیت پذیر در مقابل پدر و مادر و اعضاء خانواده خود را مسئول می دانند و در هر شرایطی کنار آنها خواهند بود.در زمان شادی ها،موفقیت ها ،بیماری و مواقع سختی و مشکلات.اگر اعضاءخانواده مشکل مالی داشته باشند در صورتی که حس مسئولیت پذیری داشته باشند به همدیگر کمک می کنند.

با توجه به اینکه انسان موجودی اجتماعی است،برای برطرف کردن نیازهای مادی و معنوی خود به دیگران نیازمند است.همان طور که خودش نیز بخشی از نیازهای مادی و معنوی دیگران را برآورده می کند.بنابراین انسان هایی که با دیگران به خوبی تعامل برقرار می کنند ،دارای مسئولیت پذیری اجتماعی هستند.

مسئولیت در برابر محیطی که در آن زندگی می کنیم،حفظ منابع طبیعی،آلوده نکردن منابع آب،رها نکردن زباله ها به طور غیر بهداشتی در محیط ، از جمله کارهایی است که افراد مسئولیت پذیر برای محیط زیست شان انجام می دهند..در همین راستا افرادی هستند که از وقت و انرژی و هزینه های خود برای پاکسازی محیط زیست صرف می کنند.چند وقت پیش در سفری که به جزیره کیش داشتم در یک کلوپ تفریحی-ورزشی در ساحل کیش تعداد زیادی بطری که پر از ته سیگار بود بر روی پرده ای ،توجه مرا به خود جلب کرد.از صاحب کلوپ پرسیدم که جریان این بطری ها چیست؟ توضیح داد که اینها را یک گروه گردشگری خارجی از سواحل همین قسمت جمع آوری کرده اند.این موضوع برای من مسئولیت پذیری در برابر محیط زیست را یاد آوری کرد. اینکه عده ای بدون احساس مسئولیت ته سیگارهای خود را در ساحل رها می کنند و عده ای دیگر هزاران بار خم می شوند تا آنها را از ساحل جمع آوری کنند؛ چون می دانند اگر این کار را نکنند محیط زیست نابود می شود. پس بیاییم با مسئولیت پذیری در حفظ محیط زیست کوشا باشیم.

اگر مسئولیت پذیری فردی بالا باشد،باعث می شود که مسئولیت پذیری اجتماعی نیز خود به خود بالا برود و لازمه آن خودآگاهی است. زمانی که مسئولیت کارهایی را که در زندگی انجام داده ایم به عهده می گیریم شروع به رشد می کنیم.

ویژگی های افراد مسئولیت پذیر:

1- افراد مسئولیت پذیر،شجاع و صادق هستند و مسئولیت خطاهایشان را می پذیرند.

2- متواضع و فروتن هستند و به جای مقصر دانستن افراد دیگر یا عوامل بیرونی،مسئولیت اشتباه خود را می پذیرند و به دنبال برطرف کردن نقاط ضعف خود هستند.

3- به جای واکنش نشان دادن،کنشی عمل می کنند؛این نکته به این معنی است که افراد مسئول منتظر نیستند افراد دیگر کاری انجام دهند و بعد آنها هم عکس العمل نشان  دهند،بلکه خودشان بسته به موقعیت و شرایط تصمیم می گیرند چه کاری انجام بدهند.

4- هرگز از اهداف شان فاصله نمی گیرند و تمامی کارهایشان به صورت منظم و سازمان یافته در راستای رسیدن به اهدافشان است.

5-فعال هستند و به دنبال پیدا کردن  راه حل مشکلات خود و همچنین کمک به دیگران هستند.

6-افراد مسئولیت پذیر ثابت قدم هستند .شما باید مصمم باشید تا بتوانید به مسئولیت پذیری برسید.

"کنی استیمل" کارشناس ارشد کار گروهی در مقاله ای به مسئولیت پذیری شخصی اشاره می کند:

مسیولیت پذیری شخصی صفتی است که ما آن را در دیگران تحسین می کنیم. ما دوست داریم اطراف افرادی باشیم که بهانه نمی گیرند،قادر هستند مسئولیت اقدامات خود را به عهده بگیرند و دیگران را به خاطر اشتباهات خودشان سرزنش نمی کنند. برای حفظ محبوبیت خود در محیط کار یا زندگی شخصی،باید مسئولیت شکست ها و اشتباهاتتان را بپذیرید و عوامل خارجی را مقصر ندانید و خودتان به دنبال راه حل برطرف کردن اشتباهاتتان باشید.

زهرا اشرف-کارشناس ارشد روانشناسی عمومی