محمد محتشمی: 

قسمت دوم: 

در شماره قبل معانی لغوی احتکار و تعریف آن بیان شد. لذا با دو تعریف احتکار دنباله مطلب را بیان می کنم. احتکار یعنی چه؟ احتکار به معنای نگه داری و حبس هر چیزی به نیّت گران تر شدن کالا که موجب ضرر و زیان برای عموم مردم شود. احتکار عبارت است از: کاهش دادن، ضعیف کردن یا متوقف کردن جریان و مسئله ی توزیع کالا بوسیله بسیاری از فروشندگان کالا به صورت موقت. که این اقدام بوسیله فروشندگان به منظور افزایش و بالا بردن قیمت کالاهای مورد نیاز مردم می شود.

مانند: معیشت و آذوقه مردم از قبیل گندم، جو، خرما، برنج، حبوبات، کشمش، روغن، دارو، غذای دامها و دیگر وسایل زندگی که مردم در سختی و گرانی قرار بگیرند.

رسول گرامی اسلام (ص) روزی در بازار کاسبها عبور می کرد به آنان گفت: کاسبی که اجناس خود را عادلانه به بازار ما عرضه کند همانند « مجاهد فی سبیل الله » است اما کاسبی که اجناس خود را احتکار کند « ملحد فی کتاب الله » است. احتکار کردن نتیجه افکار و سلیقه های فردی و شخصی است که این مهم دقیقاً برخلاف فرمان خداوند در معجزه جاوید است. زیرا همه خطاب های خداوند جمعی و اجتماعی است و حتی یک خطاب فردی در قرآن نیامده است. بنابراین پیروان واقعی قرآن کسانی هستند که فکر آنها اجتماعی باشد و مصلحت جمع را بر مصلحت فردی ترجیح دهند. امّا کسانی که مصلحت فرد را بر جمع ترجیح می دهند خودپرست هستند نه خداپرست !!

پیامبر اسلام(ص) فرمود: کسیکه در نرخ های مسلمین دخالت کند تا قیمت آنها را بر مسلمین گران سازد. بر خداوند متعال واجب است که او را وارونه در سخت ترین جای جهنم پرتاب کند. اطاعت و پیروی از رسول گامی اسلام در همه زمینه ها بر اساس فرمان خداوند در سوره احزاب که در  آیه 6 فرموده است: پیامبر، اُولی و سزاوارتر از همه به مؤمنان است. و سوره حشر آیه 7 فرموده است: آنچه را رسول حق فرمان دهد بگیرید و هر آنچه را نهی کرده واگذارید. 

پیامبر اکرم (ص) از قول جبرئیل فرموده است: نظر به آتش جهنم افکندم، وادی و گذرگاهی از سیلاب آتش در جهنم دیدم که می جوشید. به مالک دوزخ گفتم: این آتش که چون سیلاب جوشانی است از آن چه کسانی است؟ گفت: از آن 3 گروه، 1- محتکران 2- دایم الخمرها 3- قوادها.

شیخ صدوق در کتاب ( من لایحضره الفقیه ) نقل می کند که علی (ع) در شهرها از احتکار نهی می کرد. حضرت علی (ع) در نهج البلاغه در قسمتی از فرمانی که به مالک اشتر مرقوم داشته اند درباره تجار و کاسب ها فرموده است: با این همه سفارش که درباره تجّار نموده ام، بدان که درباره بسیاری از آنان طبیعت سختگیری و خوی زشت، بخل، احتکار، انحصار طلبی، منافع و زورگویی در قیمت گذاری معاملات هست و این عمل، گشایش ضرر و زیان بر جامعه و همه اُمت است و ننگ و عیبی است بر زمامداران. پس، از احتکار جلوگیری کن! چه آنکه رسول خدا (ص) از آن منع می فرمودند. داد و ستد باید با اسلوبی آسان طبق ضوابط و موازین عدل و قیمت های عادلانه انجام بگیرد که هیچ گونه اجحافی به فروشند و خریدار نگردد و هر کس که بعد از آن اعلان نهی از جانب شما که زمامدار هستید مرتکب احتکار شود کیفرش ده و به عقوبت عادلانه مأخوذش دار.

بنابراین فرمان پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) بر منع و نهی از اعمال زشت « احتکار » و امر به عقوبت و کیفر دادن محتکران دلیلی روشن و محکم بر حرمت « احتکار » است. لذا کسانیکه خود را پیرو قرآن و رسول خدا حضرت محمد ( ص) و امام علی (ع) می دانند باید این فرامین را در گفتار و اعمال عینی و عملی خویش در جامعه به اثبات برسانند. در غیر این صورت ادعای آنان تظاهر است. تظاهر شرک به خدا و عامل مهم دین گریزی در جامعه است. زیرا احتکار یا انحصار اقتصادی، همان، « کنز » که در قرآن سوره توبه، آیه 34 آمده و انصار قدرت همه از عوامل افساد و انحراف و گمراهی مردم از صراط مستقیم و نرسیدن به توسعه و تکامل است. وجود اختلاف طبقاتی، ناامنی، بی اعتمادی، افکار مادی، تقلب، حرام خوری، احتکار ( انحصار اقتصادی و قدرت) مال اندوزی ابلهانه، دنیاطلبی، ریاست طلبی، ربا و رشوه در هر جامعه ای نتیجه عدم آگاهی دینی و فرهنگی آن ملت است. زیرا مبلغان دینی بخوبی نتوانسته اند مردم را با فلسفه احکام دین آگاه کنند! در صورتی اولین هدف دین آگاهی دادن به مردم به منظور اصلاح جامعه از کجروی های دینی و اجتماعی و هر آنچه که فکر انسان را از امور معنوی به امور مادی و دنیوی سوق می دهد. چنانکه در کلام جاوید، اصلاح جامعه بیش از برگزاری «نماز » یعنی 187 بار امر شده است. اما برگزاری « نماز » 103 بار به انسان امر شده است. ناگفته نماند که خود « نماز » هم بخاطر اصلاح فرد و کلیه امور جامعه واجب شده است. البته «نماز» واقعی، می تواند عامل اصلاح فرد و جامعه باشد نه « نمازهای » تقلیدی و تکراری که هیچ گونه علم و هدایتی در آن ها وجود ندارد. « نماز» واقعی نمازی است که فلسفه و ابعاد علمی آن در اعمال و رفتار فرد نمونه عینی و عملی داشته باشد و همه ی گفتار و عملکردهای فردی و اجتماعی نمازگزار برگرفته از علم و فرهنگ « نماز» باشد.

بنابراین در شأن و منزلت افراد جامعه دینی که خود را پیرو خدا و پیامبران و کتاب آسمانی و برگزاری نماز و رعایت دیگر احکام دینی می دانند و همچنین عاشورای سالار شهیدان را گرامی می دارند نیست که دارای نیّت و اهدافی باشندکه نه تنها با اعتقادات دینی تضاد مطلق دارد بلکه با اصول انسانی و انسانیّت انسان نیز همخوانی و برابری ندارد. چرا که مادیات نقطه مقابل معنویات است. زیرا بها دادن به مادیات یک بار هم در قرآن نیامده است. و همواره فراموش نکنیم که تلاش در راه بدست آوردن مادیات صحیح و حتی واجب است. اما آنچه مهم است که با چه نیّت و هدفی باشد.بدست آوردن مادیات هنگامی ارزش معنوی دارد که در خدمت معنویات و عامل مهم ترویج فرهنگ دین، قرار بگیرد. در غیر این صورت عامل انحراف از دین و انسانیّت است. 

در کتاب ( دعائم السلام ) از امیرالمؤمنین روایت شده که امام علی به ( رفاعه ) فرماندار خود در اهواز چنین فرموده اند. از احتکار نهی کن و هر کس را که مرتکب آن شود کیفر ده و بدین وسیله وادارش کن که اجناس احتکار کرده را آشکار و ظاهر گرداند و بفروش برساند. و باز هم درهمان کتاب فرموده است که: محتکر گناهکار و معصیت کار است. در کتاب (غررر و درر) از حضرت علی نقل شده است که احتکار صفت رذیله ای است. در قسمتهاییی دیگری از همین کتاب از امام علی نقل شده است: احتکار انسان را به ناکامی و حرمان می کشد. احتکار خوی تبهکاران است. محتکر از نعمت حق تعالی محروم است. زیرا مردم را در سختی و عاقبت سوءِ گرفتار می کند.

در کتاب مستدرک الوسایل از امام علی نقل شده است: که محتکر بخیل، برای کسی مال اندوزی می کند که سپاسگزاری از او ندارد و بر کسی وارد می شود که عذرش را نمی پذیرد.

در کتاب مستدرک، حاکم نیشابوری از رسول خدا نقل کرده است که: هر کس به قصدی که قیمت اجناس بر مسلمین گران شود، احتکار کند خطاکار است و پیمان خداوند از او سلب می شود. و در قسمت دیگر کتاب از حضرت نقل کرده است: که محتکر ملعون است.

در کتاب صحیح مسلم از رسول خدا نقل کرده است که: احتکار نمی کند کسی، مگر خطاران. در کتاب کنزالعمال از ( ابن مسعود ) آمده است که: روز رستاخیز، فرد محتکر به پا می خیزد و در آن هنگام در برابر دیدگانش نوشته شده است: ای کافر! در جایگا خویش – که میانه ی آتش است اقامت کن.

حرام بودن احتکار از دیدگاه فقهای اسلام

1- شیخ صدوق: در کتاب مقنع فرموده است: احتکار حرام است.

2- علامه حلی: در کتاب قواعد، حکم به حرمت احتکار داده است.

3- ابوالصلاح حلبی: در کتاب کافی در فصل بیع به حرمت احتکار فتوی داده است.

4- شهید اول: در کتاب دروس و در کتاب قواعد، احتکار را حرام اعلام کرده است.

5- ابن قدامه حنبلی: در شرح کبیر و کتاب مغنی نوشته است که احتکار حرام است.

6- رملی شافعی: اعلام کرده است که احتکار حرام است.