خاله: صفت مردان زن گونه، مردهایی که عادات، حرکات، رفتار و سلوک زنانه دارند. خاله رنگ، خاله وحض (خاله وضع ) و خاله منگلی و به اصطلاح معروف خاله زنکی.
خالو: دایی، این واژه از ریشه کلمه عربی خال گرفته شده که نه تنها به برادر مادر ( دایی ) بلکه جهت احترام به اول نام مردانی دیگر که حتی از فامیل هم نیستند اضافه می شود مثل خالو حسین ( از سرداران رییس علی دلواری ) یا ( خال که رضا )، ( مرحوم دایی کربلایی رضا از معمرین طایفه پاپری ) خالو اولی، دایی ابوالقاسم، خالو عودی، دایی عبداله.
خالوازه: دایی زاده، پسر یا دختر دایی که خالوزا هم گفته می شود.
خالیگه: تهی گاه، پهلو، جانب راست و چپ شکم، ما بین دنده و لگن خاصره که ( اوگه ) آب گاه و پیکی  (پوکی ) و پهلی ( پهلو ) هم گفته می شود.
خالکی بازی: بازی دختر بچه ها، که گاه به صورت آشپزی با اسباب بازی ( آش پلقی ) و گاه با عروسک بومی ( بیگک ) تر و خشک کردن بچه و گاه به صورت دید و بازدید بومی ( طلونی) و پذیرایی از همسالان خود و تکرار و تقلید اعمال و رفتار روزمره بزرگسالان را انجام می دهند.
(1)خاني: گونه اي نخل و خرما با خارك بسيار شيرين. 1- خاني واژه اي فارسي پهلوي به معنی بركه، گودالي كه در آن آب چشمه جمع شود، حوض آب و آب انبار 2- خاني از مصدر خان واژه تركي معنی خان بودن، اميري، پادشاهي و عنواني براي بزرگان و رجال واژه خاني در تركي، فارسي، عربي و لاتين همانند هم تلفظ مي شوند كه اين نوع نخل مي تواند منسوب به یکي از اين معاني باشد.
(2)خاهشت: خواهش. اسم مصدر خواستن. تمنا، تفرع و التماس و لاتين (Request . wish)
(3)خُت: خودت، خود تو دوم شخص مفرد (YOUR SELF) مثال ((خُت هاتون هاتون بيو نهنگ = خودت آهسته آهسته بيا نزديك))
(4)خُت خُت: خود به خودي، بدون جهت، بي سبب و با ميل و اراده خود مثل (خُت خُت چته مي گروي؟ خود به خود چرا گريه مي كني؟) كه خُت خُتكي هم گفته مي شود (خُت خُتكي سي چه مونه زدي؟ چرا بي خودي مرا كتك زدي؟) و به لاتين ((AUTOMATICAILY))
(5)خُت خُتك: نجوا، پچ پچ، صحبت در گوشي، سخني كه آهسته و زير گوشي با يكديگر گويند. مثال ((هُمساده يل در فده مُرواويدنه هاسي خُت خُتك مي كنن = همسايه ها درب حياط جمع شده و دارند در گوشي صحبت مي كنند.)) كه نميمه، هسيس، منافثه و پژ پژ هم گفته شده لاتينTO WHISPER . TO CHATTER پچ پچ كردن و در گويش هاي ديگر محلي خُت پت و خُت پتك هم گويند
(6)خُتِ مُت: مثل و مانند، شبيه و نظير مثال ((دخترو خُتِ مُتِ ديش بي اَنويه سيوي كه از ميون دو كلش كرده ويي = دختره شبيه مادرش بود درست مانند يك سيب كه از وسط نصف كرده باشي)) هُمونند (همانند) هُم سيما (يك شكل) هم گفته مي شود (SIMILAR) لاتين
(7)خُت نه غريو گدارت غريوه: (خودت ناآشنا نيستي آمدنت به اينجا عجيب است) اين اصطلاح درمورد افرادي كه رفت و آمد كمي با نزديكان خود دارند گفته مي شود. كم پيدايي، شما كجا اينجا كجا؟ و گاه از اصطلاح (( افتو از كموهل در اومده = آفتاب از كدام طرف طلوع كرده))
(8)ختاو: خضاب، وسمه ماده اي كه موي سر و صورت يا پوست بدن را با آن رنگ مي كنند. وسمه گياهي است از تيره صليبيان كه بوته ي آن دوساله و گل هايش زرد رنگ است. از اين گياه ماده اي برنگ سبز مايل به آبي توليد شده كه خانم ها جهت رنگ كردن ابرو از آن استفاده مي كنند وسمه و خضاب كردن واژه هاي عربي و لاتين وسمه MASCARA و خضاب كردن واژه (حنا) كه در لاتين و عربي و فارسي نيز به اين نام تلفظ مي شود.
(9)ختاو: خطاب، سخني كه رو ياروي گفته شود. سخني كه به كسي بگويند و پاسخ شنوند.
(10)خُتون: خودتان، شماها كه خُتونل نيز گفته مي شود مثال ((بيگت سي ماي خُتونِ مي دا نه ماله بُنكو ختونل؟ عروست سيماي خودتان است از طايفه ي خودتان نيست؟))
(11)خُتي: خودتي، خودت هستي
(12)ختيدن: خوابيدن، اين واژه توسط مردم دشتي ساكن در دشتستان و روستاهي همجوار شهرستان تنگستان تلفظ مي شود. در دشتستان با واژه خوسيدن كه واژه فارسي پهلوي آن خُسپيدن و خُسبيدن است تلفظ مي شود و لاتين SLEEP = خواب)

گردآوري و تدوين: حسين برازجاني
 منابع : در گردآوری و تدوین این واژگان از منابعی مثل فرهنگ فارسی معین، فرهنگ جامع، فرهنگ عمید، سیری در گویش دشتستان خانم طیبه برازجانی، فرهنگ گویش دشتستانی دکتر داریوش اکبرزاده و گفتار شفاهی معمرین و گویشوران محلی استفاده شده است.