در دائره المعارف بریتا نیکا ضمن تعریف واژه صنایع دستی (Hand industries )آمده است : صنایع دستی به آن گروه از صنایع گفته می شود که مهارت ، ذوق و بینش انسان در آن نقش اساسی دارد . در کلیه کشورهای جهان بدون استثناء صنایع به چهار دسته صنایع سنگین ، سبک ، کوچک و دستی تقسیم می شود که هریک دارای خصوصیاتی منحصر به خود است .

ﮐﺸﻮري ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﻬﻦ و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻓﺮاوان ﭼﻮن اﯾﺮان، در ﻋﺼﺮ ﺗﺠﺪد ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﻣﺒﻬﻢ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ . از اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ در دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن اﻣﺮوز ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﻮﻗﻊ داﺷﺖ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ و اﯾﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ وارث ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﻨﺖﻫﺎ ﻫﻮﯾﺖ وي را ﺷﮑﻞ ﻣ ﯽدﻫﻨﺪ، ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﯾﮑﯽ و ﻏﺮق ﺷﺪن در دﯾﮕﺮي اﺷﺘﺒﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮاﻃﯿﻮن ﺑﻪ آن دﭼﺎر ﺷﺪه اﻧﺪ.

ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﻨّﺘﯽ اﯾﺮان ﻫﻤﻮاره داراي ﺧﻮاﺻﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را در دﻧﯿﺎي ﻫﻨﺮ ﻣﺘﻤـﺎﯾﺰ از ﺳـﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﯽﮐﺮد و اﯾﺮان ﻫﻤﻮاره ﯾﮑﯽ از ﺳـﻪ ﮐﺸـﻮر اول ﺟﻬـﺎن ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺻـﻨﺎﯾﻊ دﺳـﺘﯽ و ﻫﻨـﺮﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي را داﺷﺖ .اﯾﻦ ﻣﺸﺨّﺼﻪ ﻗﺪاﺳﺖ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و روح زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤـﺎﻣﯽ  آﺛﺎر ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ ﺑـﻮد و آﺛـﺎر ﺧﻠـﻖ ﺷـﺪه ﻧﺸـﺎن دﻫﻨـﺪه ي روح واﻻي ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﯿﻖ اﻧﺴﺎن از زﻧﺪﮔﯽ، زﯾﺒﺎﯾﯽ، رﻧﮓ و ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ.

ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﺣﻀﻮر داﺷـﺖ و از زﻧـﺪﮔﯽ روزﻣـﺮه   ي آﻧﻬـﺎ ﺟـﺪا   ﻧﺒﻮد، ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ اﺷﯿﺎي ﺗﺰﯾﯿﻨـﯽ و ﺟـــﺎﻧﺒﯽ ﺷـﺪ و ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﻋـــﺪم ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﺎرآﻣـﺪ، درﺑﺮﺧﯽ دورهﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ دﭼﺎر اﻓـﻮل ﺷـﺪ. اﯾـﻦ ﺑـﯽ  ﺗـﻮﺟﻬﯽ ﺿـﺮﺑﻪ ي ﺑﺰرﮔـﯽ ﺑـﺮ ﺻـﻨﺎﯾﻊ ﻣـﺎ زد. ﺑﺎزارﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺎزارﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﯾﺞ از دﺳـﺖ رﻓـﺖ .

امروزه صنایع دستی نه صرفاً با رویکردهای فرهنگی که با رویکردهای اقتصادی و اجتماعی می بایست مورد توجه فرار گیرد چرا که بر اساس اعلام  سازمان‌های متولی فرش دستباف و صنایع دستی در حدود 5/2  میلیون نفر کارگر ماهر (به‌صورت رسمی و غیررسمی) در این بخش فعالیت می‌کنند.  که از این میان بیش از ۷۰ درصد شاغلان در حوزه صنایع دستی را زنان تشکیل می دهند  که این امر باعث آن گردیده با توجه به اقتضائات فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران، ‌ رونق صنایع دستی مهمترین ابزار برای تعادل میان کار و زندگی در جامعه زنان محسوب ‌شود.(1)

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تجارت صنایع دستی با سهم بالا در ایجاد اشتغال، ‌هزینه تولید پایین، تنوع تولید، عدم نیاز به زیرساخت‌های گسترده و حجم بالای سرمایه‌گذاری، یکی از ارکانی است که می‌تواند سهمی عمده و چشمگیر در رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای ارزی کشور از محل صنایع غیرنفتی داشته باشد.
این گزارش خاطرنشان کرد: با این‌همه به‌نظر می‌رسد که حوزه صنایع دستی در مقام اجرا، آن‌گونه که باید و در حدی که لازم است مورد توجه قرار نگرفته و در عرصه تجاری و تعاملات با طرف‌های خارجی مدنظر قرار نمی‌گیرد.
مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: حال و در شرایط کنونی بحران کرونا موجب شده است تا پیکر نحیف این بخش از اقتصاد فرهنگ با فشار حداکثری مواجه شده و فعالان این حوزه بیش از گذشته آسیب‌پذیر شوند.

اﯾﺮان ﻫﻤﻮاره ﺟﺰو ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر ﺑﺮﺗﺮ ﺟﻬﺎن در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ، ﮐـﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻘﺎم آن ﻣﺎ دﭼﺎر اﻓﺖ ﺷﺪﯾﺪي ﺷﺪه اﯾﻢ و ﺻﻨﺎﯾﻊ دﺳﺘﯽ اﯾﺮان، ﻧﯿﺎز ﻣﺒﺮم ﺑﻪ ﺗﻮﺟـه و ﺣﻤﺎﯾــﺖ دﺳــﺖ اﻧــﺪرﮐﺎران اﯾــﻦ ﻫﻨــﺮ ﺻــﻨﻌﺖ دارد .
بحران کرونا تأثیرات فراوانی بر بسیاری از مشاغل و صنوف از جمله کسب‌ وکارهای حوزه صنایع دستی داشته باشد و ادامه فعالیت بسیاری از کارگاه های تولیدی را با خطر جدی مواجه گرداند . هر چند تا پیش از بحران کرونا نیز صنایع دستی در سطح کشور و علی الخصوص استان بوشهر به واسطه ضعف شدید مدیریتها در دوره های مختلف ، نبود کارشناسان صاحب نظر ، متخصص و دارای برنامه ، ارائه آمار فروش غیر واقعی "که منجر به در دستور کار قرار گرفتن حذف معافیتهای مالیاتی از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی بخاطر عددسازیهای کذایی  آمار فروش و درآمد این حوزه توسط دستگاه متولی شده بود" عدم بازاریابی مناسب خصوصا در بخش بازاریابی بین المللی ، رقابت بخش دولتی با بخش خصوصی به جای حمایت و بسیاری موارد دیگر باعث شده بود پیکر نحیف صنایع دستی روز بروز ضعیف تر گردد هم اکنون بحران جهانی کرونا به مشکلی جدی برای فعالان کسب و کارهای این حوزه خصوصا در بخش کارگاهی تبدیل گردیده است .
 ایجاد اشتغال جدید در صنوف تولیدی کوچک حداقل تا دو سال پس از تعطیلی امکانپذیر نیست و از آنجا که مشاغل و کسب ‌وکارهای حوزه صنایع دستی از این جنس هستند، ‌بیم آن می‌رود که استمرار وضع بحرانی موجود باعث شود که بسیاری از مشاغل و کسب‌ وکارهای وابسته این حوزه برای همیشه از گردش فعالیت اقتصادی کشور خارج شده و تعطیل شوند. که این مهم علاوه بر مشکلات داخلی می تواند منجر به از دست دادن همان اندک بازار بین المللی باقی مانده برای صنایع دستی ایران گردد .
لذا بجاست مدیران ارشد در سطوح عالی کشور و استان ضمن استهمال چند ماهه بیمه تامین اجتماعی کارگاه ها و افراد فعال این حوزه نسبت به اتخاذ سایر سیاست های حمایتی از جمله استهمال چند ماهه اقساط تسهیلات دریافتی تا حداقل پایان شهریور ماه و یا بخشودگی بخشی از تسهیلات ، هدایت کارگاه‌های تولیدی صنایع دستی و مشاغل خانگی مرتبط، در جهت تولیدات سلامت محور مورد نیاز شرایط فعلی کشور ، خرید تضمنی ۳۰ درصد از تولیدات خانگی هنرمندان و فعالان صنایع دستی توسط دستگاه های اداری و اجرایی خصوصا وزارت خانه های متبوع اقدام نمایند تا ان شاالله در شرایط مطلوب تر فعالان حوزه کسب و کارهای صنایع دستی ضمن جهش تولید در سالجاری بتوانند همچنان در چرخه اقتصادی کشور نقش مناسبی ایفا نمایند .

طیبه گزدرازی
مدیرعامل اتحادیه شرکت تعاونیهای صنایع دستی استان بوشهر

(1)گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ