اتحاد خبر – ثریا شیری: از سوی سازمان بهداشت جهانی و کنفدراسیون بین‌المللی مامایی، روز 5 ماه می به نام روز جهانی ماما نام‌گذاری شده است.

شاید باور اغلب مردم این باشد که کار ماما به مراقبت‌های دوران بارداری و زایمان خلاصه می‌شود اما اموری که در حیطه کاری ماماها قرار دارد، شامل تمام مراقبت‌های عادی دوران بارداری، مشاوره‌های دوران بلوغ، تشخیص و درمان بیماری‌های شایع دستگاه تناسلی و مشکلات دوران پیری می‌شود.
این شغل به دلیل شیفت‌های شب طولانی و محیط کاری استرس‌زا که با سلامتی و مرگ و حیات مادر و نوزاد ارتباط مستقیمی دارد، باید جزو مشاغل سخت و زیان‌آور شناخته شود در حالی که چنین نیست.

این مناسبت جهانی بهانه‌ای شد که خبرنگار اتحاد خبر با یکی از این افراد فداکار و مهربان به گفتگو بنشیند.

فرحناز کاویانی مامای بیمارستان شهدای خلیج‌فارس بوشهر است که 31 سال است در این شغل مشغول به فعالیت است. او متولد فروردین 1347 در شهر شیراز است و کارشناس مامایی است.

آقایی که متخصص زنان و زایمان بود، مرا به این رشته علاقه‌مند کرد

شاید دانستن این‌که یک نفر چرا این شغل سخت و پر از مشکل را انتخاب کرده است، برای شما هم جذاب باشد، فرحناز دلیل انتخاب این شغل را علاقه می‌داند و می‌گوید: سال 1360 زمانی که دانش‌آموز دبیرستانی بودم خواهرم که آن زمان باردار بود برای مراقبت‌های دوران بارداری به یک پزشک متخصص زنان و زایمان در درمانگاه مطهری شیراز مراجعه می‌کرد و من او را همراهی می‌کردم. آقای دکتر قهیری که پزشک زنان و زایمان بود به امور بیماران رسیدگی می‌کرد و زمانی که تواضع و رسیدگی او به بیماران را می‌دیدم به رشته زنان علاقه‌مند شدم. دبیرستانی که در آن درس می‌خواندم جزو دبیرستان‌های نمونه شیراز بود و همه‌ی دانش‌‌آموزان آن دوست داشتند که بلافاصله بعد از دبیرستان وارد رشته‌های برتر دانشگاهی به‌خصوص رشته پزشکی شوند و رقابت خیلی سختی بین دانش‌آموزان از جمله من وجود داشت. مراقبت‌های دکتر قهیری از زنان باردار آنقدر من را به این رشته علاقه‌مند کرده بود که تصمیم گرفتم در صورتی که در رشته پزشکی قبول نشوم در رشته مامایی درس بخوانم و به همین دلیل سال 65 که سال کنکور من بود رتبه‌ای که به رشته پزشکی بخورد کسب نکردم و همان سال با انتخاب رشته در رشته مامایی دانشگاه شیراز قبول شدم.

تجربه به‌دنیا آوردن اولین نوزاد

این ماما با به دنیا آوردن اولین نوزاد در بهمن‌ماه سال 1365 در بیمارستان زینبیه شیراز به این رشته بیشتر از گذشته علاقه‌مند شده اما می‌گوید: متاسفانه مشکلات و موانع خیلی زیادی در ایران بر سر راه ماماها وجود دارد و همین مشکلات باعث شد به هدفی که در ابتدا آن را دنبال می‌کردم نرسم. بیشترین دغدغه من این گرفتاری‌ها و مسائل و مشکلاتی بود که بر سر راه این رشته در ایران بود.

فرزندانم به شغل من نظر مساعدی ندارند

فرحناز دو دختر دارد که یکی دانشجوی سال آخر رشته پزشکی و دیگری دانشجوی رشته معماری دانشگاه خلیج‌فارس بوشهر است و می‌گوید: شاید فرزندانم نظر مساعدی نسبت به کار من نداشته باشند چون واقعا در زمینه این شغل یک مقدار سختی‌ها و مشکلاتی متحمل شده‌اند که باعث شود نظر خوشایندی نسبت به کار کردن من نداشته باشند.



تاکنون بیش از 1000 نوزاد را به دنیا آورده‌ام

ماماها در طول عمر شغلی خود، نوزادان زیادی را به دنیا می‌آورند، فرحناز می‌گوید: در زمانی که طرح یک‌ساله خود در شهرستان کازرون را انجام داد از تیرماه 68 تا سال 69، بالغ بر 500 زایمان انجام دادم. در طول دوران دانشجویی هم موظف بودیم حدود 70 زایمان بگیریم و در فاصله سال 69 به بعد شاید بیش از 1000 زایمان انجام داده باشم و امیدوارم بچه‌هایی که به دنیا آورده‌ام همه عاقبت‌بخیر باشند و در رشته‌های موردعلاقه خود به نتایج موثر رسیده باشند و از وجود این فرزندان خیر و برکت نصیب خانواده‎ها شده باشد و یک دعای خیری هم برای ما داشته باشند. چون این دعای خیر است که بالاخره تا آخر عمر بدرقه راه هر کسی خواهد بود.

ماماها هیولا نیستند

شاید بارها از زبان زنان شنیده باشیم که برخی از ماماها در هنگام زایمان یک مادر، اخلاق تندی دارند، فرحناز می‌گوید: یکی از مهم‌ترین سوالاتی که مادران باردار ما در کلاس‌های آموزش دوران بارداری دارند این است که از اطرافیان شنیده‌اند که ماماها خیلی بداخلاق هستند، اصلا اینطور نیست، بالاخره یک برداشتی هست که عوام از رفتار ماماها در اتاق زایمان دارند. شاید هم در اکثر فیلم‌ها یا داستان‌ها خوانده باشید که ماماها را به صورت آدم‌های وحشتناکی که کارهای وحشتناک می‌کنند، نشان می‌دهند اما اصلا اینطور نیست و اگر مادران در طول دوران بارداری در کلاس‎های ما شرکت کنند و نحوه مراقبت‌ها و آموزش‌های لازم را یاد بگیرند متوجه خواهند شد که با شروع دردهای زایمان چه کاری باید انجام دهند که بتوانند دردهای زایمانی را راحت‌تر تحمل کنند و وقتی دردهای زایمانی را راحت‌تر تحمل می‌کنند متوجه می‌شوند که نکاتی که یک ماما در طول دردهای زایمانی به آن‌ها متذکر می‌شود همه به نفع آن‌ها و نوزادشان است و خیلی بهتر گوش می‌دهند، راحت‌تر قبول می‌کنند و سریع‌تر انجام می‌دهند. ما در کلاس‌ها روش نفس‌گیری را در طول دردهای زایمانی آموزش می‌دهیم و این نفس‌گیری باعث می‌شود که دردهای زایمانی را راحت‌تر تحمل کنند و خود آن‌ها طالب شوند که ماما در طول دردهای زایمانی به آن‌ها راهنمایی دهد که در هر مرحله چه کاری انجام دهند.

مامای امروز یا قابله دیروز

شاید شما هم شنیده‌اید که در سال‌های پیش که تکنولوژی و علم پزشکی تا به این اندازه پیشرفت نکرده بود، ماماها یا قابله‌های محلی وجود داشتند که با روش‌های سنتی و براساس تجربه‌ای که از این‌کار کسب کرده بودند نوزادان زیادی را به دنیا می‌آوردند و مورد اعتماد همه مردم بودند، نظر مامای بوشهری را در خصوص قابله‌های بوشهری می‌پرسم، او معتقد است: در واقع تفاوت یک مامای تحصیل‌کرده با ماماها و قابله‌های خانگی که قبلا این کار را انجام می‌دادند در این است که یک ماما با استفاده از آخرین اطلاعات و دستاوردهای علم پزشکی می‌تواند مادران را آگاه‌تر کند و راهنمایی‌های علمی‌تری به آن‌ها ارائه دهد. اما هرگز نباید زحماتی که قابله‌های مامایی قبل از ورود رشته مامایی به صورت آکادمیک و دانشگاهی در ایران کشیده‌اند را نادیده بگیریم. اگر کارها و روش‌های قابله‌های خانگی را پیگیری و بررسی کنیم به این نتیجه می‌رسیم که خیلی از کارها با اون تجربیاتی که داشتند ریشه در علم پزشکی دارد  توصیه‌هایی که معمولا قابله‌ها در اواخر دوران بارداری به مادر می‌کردند و آموزش‌هایی که برای آسان‌ترکردن زایمان ارائه می‌دادند، کمک‌ موثری بوده که هیچ‌وقت نباید حضور آن‌ها را در تاریخچه مامایی کشور کم‌رنگ ببینیم.

وسعت کار، تفاوت ماما و پزشک متخصص زنان و زایمان است

شاید این سوال برای خیلی از بانوان پیش می‌آید که تفاوت یک ماما با یک پزشک متخصص زنان و زایمان چیست؟ فرحناز در پاسخ به این سوال می‌گوید: پزشکان متخصص زنان و زایمان بعد از هفت سال دوره پزشکی عمومی، چهار سال هم دوره تخصص زنان و جراحی زنان را باید بگذرانند که شامل عمل سزارین و عمل‌های کیست‌های تخمدانی، عمل برداشتن رحم، بستن لوله‌های رحمی و موارد بدخیمی‌های دستگاه تناسلی زنان است. بنابراین حوزه و وسعت کارهای یک پزشک متخصص خیلی بیشتر از یک ماماست. یک ماما می‌تواند یک زایمان طبیعی و یک مراقبت کامل در دوران بارداری از مادر انجام دهد و مراقبت‌های نوزاد و شیردهی را داشته باشد ولی متخصص زنان و زایمان چون جراح است وسعت کار خیلی بیشتری نسبت به یک مامای کارشناس و کارشناس ارشد دارد.

اما با این حال سوالی که خیلی از زنان دارند این است که در طول بارداری و زایمان، آیا به یک پزشک متخصص نیاز پیدا خواهند کرد؟ فرحناز می‌گوید: یک ماما اگر واقعا بخواهد به رشته مامایی نه به عنوان تجارت بلکه به عنوان یک وظیفه‌ای که نسبت به همنوع خود دارد نگاه کند و انجام وظیفه کند خیلی خیلی می‌تواند در روند کمک به یک مادر موثر واقع شود. ما خیلی کارها می‌توانیم برای این مادران انجام دهیم؛ می‌توانیم یک مراقبت کامل و سالم برای آن‌ها داشته باشیم و اگر از روی وجدان و اخلاق به وظیفه خود عمل کنیم مادر باردار در طول یک بارداری نرمال و سالم نیاز به مراقبت‌های خاص دیگری ندارد مگر اینکه واقعا یک مشکل برای یک مادر در طول بارداری پیش بیاید که نیاز به کمک متخصصین داشته باشد در غیر این‌صورت در یک بارداری نرمال و سالم یک ماما به طور کامل و جامع می‌تواند مادر باردار را هدایت کند و از او مراقبت کند و زایمانش را به سلامتی انجام دهد اما اگر از روال عادی یک بارداری خارج شد به متخصص زنان و زایمان مراجعه می‌کنند وگرنه کلیه مراقبت‌ها را در کشور انگلستان از خانم باردار یک ماما انجام می‌دهد.

از نوجوانی تا مادری، ماماها همراه زنان هستند

این مامای بوشهری در ادامه می‌گوید: حوزه کاری و وظایف یک ماما به مشاوره‌های قبل از زایمان و حین زایمان خلاصه نمی‌شود، بلکه یک ماما حتی می‌تواند قبل از دوران باروری و زمانی که نوجوانی یک دختر شروع می‌شود تمام مسائل و مشکلات و بحران‌هایی که در اثر تغییرات هورمونی برای یک نوجوان پیش می‌آید را با مشاوره و راهنمایی درست و بجا هدایت کند و نوجوان‌ها را آگاه کند، ماماها می‌توانند به زنان مشاوره قبل از ازدواج، مشاوره قبل از بارداری، مراقبت‌های دوران بارداری، ورزش‌های دوران بارداری، آمادگی برای زایمان، مراقبت‌های بعد از زایمان، مراقبت از نوزاد، مراقبت شیردهی، تنظیم خانواده، مشاوره‌هایی که باعث شود زنان فاصله بین بارداری‌ها را بتوانند تنظیم کنند را ارائه دهند. 

زایمان طبیعی یا سزارین؟

در کشور ما اکثر زنان به دلیل ترس از زایمان طبیعی، سزارین را ترجیح می‌دهند و این سوال همیشه وجود دارد که کدام یک نسبت به دیگری بهتر است، این مامای بوشهری پاسخ می‌دهد: بر خلاف کشور ما که زنان عمل جراحی سزارین را ترجیح می‌دهند، در سایر کشورها زایمان طبیعی رواج بیشتری دارد و برای این موضوع تبلیغات بیشتری می‎شود و اگر ما بتوانیم به مادران در طول بارداری آموزش‌های لازم را ارائه دهیم و آن‌ها را نسبت به روند بارداری، دردهای زایمانی و زایمان آگاه کنیم، آن‌ها به زایمان طبیعی تشویق و ترغیب می‌شوند. 

آگاه‌سازی بانوان از طریق کلاس‌های آموزشی

فرحناز حدود 10 سال است که مدرس کلاس‌های آموزش مادران باردار و آمادگی مادران برای بارداری و زایمان است، در این خصوص توضیح می‌دهد: در این کلاس‌ها دوست دارم که محیط دوستانه‌ای برای مادران آماده کنم و آن‌ها زایمان طبیعی را انتخاب کنند مگر اینکه واقعا مشکلی برای این نوع زایمان وجود داشته باشد که ناچار به عمل جراحی سزارین شوند. در این کلاس ها که در 8 جلسه برگزار می‌شود، روند بارداری، علائم، مشکلات و خطرات دوران بارداری و علائم دردهای زایمانی و دردهای کاذب، زایمان فیزیولوژی یعنی زایمانی که هیچ مداخله‌ای در آن انجام نمی‌شود، زایمان‌های بدون درد، مراقبت از نوزاد، شیردهی، را آموزش می‌دهیم و مادران می‌توانند از آموخته‌های خود در این کلاس‌ها استفاده کنند و خود را برای انجام زایمان طبیعی آماده کنند. مادران باردار با آگاهی و اطلاعاتی که کسب می‌کنند می‌توانند در نوع زایمان خود دخالت موثری داشته باشند و یک مقدار هم 80-90 درصد وضعیت به آگاهی و اراده و توان مادر برمی‌گردد و درصدی هم به وضعیت آناتومیکی لگن مادر و وضعیت جنین که آیا درست در مسیر زایمان قرار گرفته است یا نه ولی عمده کار به عهده مادر است تصمیم‌گیری و اراده قوی می‌تواند برای اینکه مادر بتواند یک زایمان خوب را تجربه کند کمک‌کننده باشد.

مرگ مادر، یکی از مهم‌ترین معضلات جامعه ما است

با این حال، گاهی برخی از مادران یا نوزادان آن‌ها حین زایمان از دنیا می‌روند، فرحناز در این خصوص می‌افزاید: در حال حاضر مهم‌ترین عاملی که باعث مرگ و میر مادری می‌شود، خونریزی است که هنوز هم جزو مهم‌ترین و اصلی‌ترین آیتم‌های جهانی حساب می‎شود و بعد از آن عفونت‌ها هستند. ما باید زایمان را به خوبی هدایت کنیم تا چند ساعت بعد از زایمان مراقبت همچنان باید ادامه داشته باشد چون احتمال اینکه خونریزی‌های بعد از زایمان در دو ساعت اول برای مادر اتفاق بیفتد خیلی موثر است و تا 8 ساعت باید مادر مراقبت کامل شود و معمولا تا 24 ساعت تحت نظر گرفته می‌شوند و بعد از آن از بیمارستان ترخیص می‌شوند. در کشور ما شاخص مرگ مادر یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که در هر بیمارستان در نظر گرفته می‌شود. یک سامانه در وزارت‌خانه وجود دارد که اطلاعات مادران پرخطر وارد آن می‌شود و مورد پایش قرار می‌گیرد. و شاخص مرگ مادری یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که کشور ما در حال بررسی آن است به صورتی که اگر بیمارستانی مرگ مادر داشته باشد جزو آیتم‌های منفی برای آن بیمارستان محسوب می‌شود و کل مراکز بهداشتی درگیر می‌شوند و اگر مادری را از دست بدهیم کل مراقبین مراکز دچار آسیب می‌شوند یعنی همه درگیر هستند که چرا این مادر به خوبی مراقبت نشده، سوء مراقبت داشته و کجا قصور انجام شده است. تمام این‌ها پیگیری می‌شود؛ مرگ مادر یکی از مهم‌ترین معضلات جامعه ما است.

نوزادان ِ قدیم، همکاران جدید

از او می‌خواهم که یکی از بهترین خاطرات و اتفاقات مامایی را تعریف کند و او می‌گوید: من در بیمارستان مسیحی شیراز که در حال حاضر به اسم بیمارستان مسلمین سپاه تغییر داده شده متولد شدم. خانمی به اسم نفسی نیری که او را نفسی خانم صدا می‌زدند، در زمان به دنیا آمدن من در اتاق زایمان بالای سر مادرم بود و سال 69 که دوره طرح من تمام شد و به شیراز برگشتم، وقتی که داشتم دنبال کار می‌گشتم بیمارستان مسلمین نیازمند چند تا ماما بود که من رفتم به عنوان نیروی مامایی بیمارستان مسلمین خدمت کردم و همکار خانم نیری یا نفسی خانم شده بودم یعنی زمانی که در سال 69-70 به کار مامایی مشغول شدم با مامایی که بالای سر زایمان مادر من بود همکار شده بودیم برای من خاطره جالبی بود که با کسی همکاری می‌کردم که در واقع عامل زایمان من بوده جزو خاطرات خوب و خوشایند من بود و بعد که من ازدواج کردم و به بوشهر آمدم این جزو یکی از خاطرات خوبی بود که اینجا داشتم. چون در این شهر هم خانم‌هایی که سابقه کار زیادی داشتند با نوزادانی که خودشان به دنیا آورده بودند همکار می‌شدند و چند تا از ماماهای جوان ما ماماهایی بودن که پرسنلی که سابقه کاری زیادی داشتند آن‌ها را به دنیا آورده بودند، این یک نکته خیلی قشنگ و جالبی بود که آدم با کسی کار کند که در لحظات تولد هم بالا سرش بوده و در کنارش بوده است. 
و بدترین خاطره این ماما که حتی یادآوری آن‌ها او را اذیت می‌کند، لحظات مرگ نوزاد یا مادر است، او می‌گوید: چند مورد مادری بود که مشکل قلبی داشت و متاسفانه نتوانست دردهای زایمانی و زایمان را تحمل کند و متاسفانه او را از دست دادیم، یا نوزادانی که هنوز نارس بودند و باعث شدند که دردهای زایمانی زودتر شروع شود و مادر زایمان زودرس داشته باشد و ما متاسفانه نتوانستیم کمک موثری داشته باشیم و نوزاد را هم از دست دادیم نمی خواهم خیلی جزییات این مسائل را بگویم چون بالاخره از دست دادن مادر و نوزاد خیلی دردناک است.

گریه نوزاد، تسلی‌بخش دردهای یک ماماست

اما طبیعی است اگر حتی یک مامای علاقه‌مند به این شغل هم گاهی به خاطر مشکلات و استرس‌های بیش از حد مامایی، از شغل و حرفه خود خسته شده و پشیمان شود، فرحناز می‌گوید: زمانی که احساس می‌کنم نوزادی بدحال است و نمی‌توانم برایش کاری بکنم یا مادری دچار مشکل می‌شود و در حد توانایی من نیست که بتوانم کاری برایش انجام دهم در یک نقطه به این احساس می‌رسم که اگر من این مادر و نوزاد را از دست بدهم چه می‌شود و در آن لحظه یک مقدار شک و دو دلی برایم پیش می‌آید که چرا این رشته پر استرس را انتخاب کردم ولی زمان‌هایی که گریه نوزاد را می‌شنوم و شوق مادر را می‌بینم لحظات ناامیدی را فراموش می‌کنم در واقع گریه نوزاد تسلی بخش دردها، ناراحتی‌ها و ناامیدی های یک ماماست. در 31 سالی که مشغول به انجام این وظیفه هستم بارها و بارها لبخند رضایتی که روی لب‌های یک مادر بعد از انجام زایمان می‌نشیند را می‌بینم و به کار خودم مطمئن‌تر می‌شوم که کمک به مادر می‌تواند بهترین و موثرترین خدمت در این جامعه باشد.

نبستن قرارداد بیمه‌ها با ماما، از مهم‌ترین مشکلات این شغل است

از مشکلات این شغل پر از استرس و جایگاه آن در استان بوشهر می‌پرسم و او می‌افزاید: مامایی در کشور انگلستان شاید یکی از مهم‌ترین رشته‌هایی باشد که در دانشگاه وجود دارد و همه زنان باردار در این کشور ملزم هستن که تحت نظر یک ماما قرار بگیرند. اما نه تنها در استان بوشهر، بلکه در کشور ایران آن‌طور که باید و شاید به این شغل توجه نشده است. ماماها در ایران خیلی کمبود دارند و مهم‌ترین مسئله عدم بستن قرارداد بیمه‌ها با ماماهایی است که در مراکز در حال انجام وظیفه هستند. یعنی بیمه تامین اجتماعی، خدمات درمانی و نیروهای مسلح قراردادی با ماما ندارد بنابراین یک ماما فقط در حد تجویز داروهای خیلی پیش‌پاافتاده می‌تواند یک نسخه بنویسد که بیمار بتواند با استفاده از بیمه آن دارو را دریافت کند. و انجام آزمایش‌های پیچیده و سونوگرافی‌های متعدد از تعهدات بیمه ساقط می‌شود و این مهم‌ترین مشکل قشر ماما است و اینکه هنوز کل جامعه آن‌چنان که باید و شاید نتوانسته‌اند نقش ماما را در زندگی خودشان متوجه شوند.

و اما این ماما در توصیه به افرادی که دوست دارند به این شغل مشغول شوند، تاکید می‌کند: توصیه ام به کسانی که می‌خواهند به این رشته وارد شوند این است که اگر واقعا این رشته را دوست دارند وارد شوند این شغل سختی‌ها و مشکلاتی دارد بالاخره یک مادر در اوج دردهای زایمانی تمناهایی دارد که برآورده کردن آن آرزوها و تمناها احتیاج به صبر و تحمل دارد و شاید همه از پس این مهم برنیایند. این رشته خصوصیات خاصی می‌خواهد برای هر کسی قابل تحمل نیست شاید بارها برای آدم پیش بیاید که در لحظه تصمیم‌گیری جان مادر، جان نوزاد، همه مسائل و مشکلاتی که آدم را بر سر دو راهی تصمیم‌گیری قرار می‌دهند و این‌ها همه مشکلات و مسائلی هست که بر سر این رشته وجود دارد و باید همه با دید باز این رشته را انتخاب کنند قبول زحمت کنند.

اتحاد جنوب برای این مامای عزیز و تمامی ماماهای ایران آرزوی توفیق و سلامتی می‌کند.