وحید عبد علی پور:

شهر برازجان مرکز شهرستان دشتستان، دومین شهر بزرگ استان بوشهر است که فرهنگ عمومی مردمانش با عشق، نجابت، خونگرمی و تلاش و کوششی وصف ناپذیر برای ساختن یک زندگی آبرومندانه عجین گردیده است. برازجان با پیشینه تمدنی با شکوهش و میزبانی از کاخ هخامنشی بردک سیاه که همانا میراث گرانقدر کوروش و مایه مباهات و فخر فروشی برازجان و برازجانی در استان و کشور است. می خواهد به ما نسل حاضر یادآوری کند که شهر و دیارتان از چه قدمت تاریخی و فرهنگی کهنی برخوردار است و این امر مسئولیت شما را در زمینه فرهنگ و شکل دادن به فرهنگ عمومی شهرتان دو چندان می سازد.

برازجان که در دوران معاصر به سبب قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی بوشهر- شیراز، خاک حاصلخیز برای کشاورزی و مهاجرت روستاییان به شهر رشد و توسعه یافته است. علی رغم اینکه منطقه ای بد آب و هواست و در گذشته محلی برای تبعید زندانیان سیاسی بوده است و بدی آب و هوا و گرمای زیاد که بعضآ در سطح کشور نیز رکورد هایش خبر ساز می شود، به نوبه خود بر روی فرهنگ عمومی مردم و توسعه و پیشرفت شهر اثر گذار است. با این حال به جرأت می توان گفت: امروزه دارای بیشترین قشر تحصیلکرده و نخبه در سطح استان بوده و یکی از توسعه یافته ترین شهر های استان است. با این اوصاف نمی خواهم از برازجان یک مدینه فاضله بسازم، بلکه می خواهم بگویم با تمام این پتانسیل هایی که شهر دارد اما با چالش های بزرگ و عدیده ای نیز دست به گریبان است.

یکی از این چالش ها مسئله فقر است. فقر خود جنبه های مختلفی دارد و به اقسام گوناگونی دسته بندی می شود. از جمله فقر جسمی، فقر مالی، فقر مطلق، فقر نسبی، فقر روحی و فقر فرهنگی که در این نوشتار مقصودمان از فقر نوع فرهنگی آن است. فرهنگ به اعتقاد بیشتر کارشناسان و صاحب‌ نظران مسائل اجتماعی اساس و زیر بنای هر جامعه‌ای را تشکیل می‌دهد و هر چقدر فرهنگ یک جامعه موثرتر و کارآمدتر باشد، پیشرفت آن جامعه در مسیر رشد و تعالی بیشتر خواهد شد، بنابراین از آنجا که فقر فرهنگی ریشه بسیاری از بزهکاری ها و ناهنجاری ها است، به عنوان یک عامل بازدارنده می‌تواند جامعه‌ای را به سمت قهقرا و انحطاط بکشاند و از دستیابی به اهداف والا و تکاملی بازدارد.

در این راستا گرچه در ایران امروز به واسطه تحریم ها و بی کفایتی برخی  مسئولان مسئله فقر مالی و اقتصادی بسیار پر رنگ و مشهود است و حتی در شهر کوچکی همانند برازجان بر روی کیفیت زندگی و قدرت خرید شهروندانش نمود عینی دارد، اما به زعم نگارنده بعد ديگر فقر يعني فقر فرهنگي بسيار عميق‌تر و ريشه‌دارتر از فقر اقتصادي است و در زمانه فعلی یکایک شهر های بزرگ و کوچک میهنمان  از جمله برازجان را با چالش های عدیده ای روبرو ساخته است. لذا نگارنده در صدد است پیامدهای فقر فرهنگی را در شهر برازجان مورد بررسی قرار داده و در پایان راهکارهایی برای برون رفت از این معضل ارائه دهد.

1- پیامدهای فقر فرهنگی در برازجان

در بحث از پیامد های فقر فرهنگی در برازجان می توان به موارد متعددی اشاره کرد که به دلیل محدودیت و پرهیز از زیاده گویی، مهمترین عوامل دخیل در فقر فرهنگی مورد بررسی قرار می گیرد.

1-1- افزایش خشونت و پرخاشگری:

یکی از شاخصه های اثر گذار در فقر فرهنگی خشونت و پرخاشگری است. از جمله دلايلي كه بر افزايش ميزان خشونت در جامعه تاثير دارد، وجود ميزان زيادي از ناكامي در جامعه است. براي مثال استانداردهاي سلامت اجتماعي كه از جمله شاخص هاي تعيين كننده ميزان رشد يك كشور هستند، در شرايط بحراني و تحريم كاهش چشمگيري داشته باشد. وقتي ما در شرايط افت استانداردها قرار مي گيريم مثل كاهش عدالت، آزادي، افزايش گراني، غير قابل پيش بيني شدن رويدادها، فقدان تكريم شهروندي، عدم كنترل پذيري در موقعيت ها و ... زمينه پرخاشگري  و خشونت شهروندان در سایه فقر فرهنگی فراهم می شود. در این میان افراد با پايين بودن سطح تحملشان با كوچك ترين اتفاق، نسبت به يكديگر خشونت نشان می دهند. برای مثال جوان 25 ساله برازجانی که تحصیلات دانشگاهی اش به اتمام رسیده، به علت وجود بیکاری گسترده در کشور در جستجوی شغل مرتبط با رشته خود با ناکامی مواجهه می شود. لذا رفتارش به صورت خشونت و پرخاشگری در خانواده و جامعه بروز می کند و یا در یک تصادف کوچک با کمترین خسارت مالی  طرفین دعوا که از فشار زیاد اقتصادی به تنگ آمده اند. مترصد کوچکترین جرقه ای هستند تا گلوی یکدیگر را دریده و بدترین کلمات را نثار یکدیگر نمایند. اینها همگی ریشه در  مسايل رواني، افزايش فقر، گراني، تورم و وضعيت اقتصادي نابسامان دارند که در نهایت فقر فرهنگی را تولید می کنند.

1-2- افزایش جهل و نادانی:

مهم ترين شاخصه فقر فرهنگي جهل و ناداني است، زيرا تا كسي از شناخت و آگاهي لازم و صحيح نسبت به هستي، جامعه و انسان برخوردار نباشد، به طور طبيعي قادر نخواهد بود، تغيير و تحولي در اوضاع زندگي خود ايجاد نمايد. امام علي(ع) علم و آگاهي انسان را اصل و ريشه هر خير و جهل و ناداني را اصل و ريشه هر شري مي داند. بنابراين مبارزه با جهل و ناداني درواقع مبارزه با فقر فرهنگي به حساب مي آيد. جهل و نادانی بیشتر در میان قشر بی سواد و کم سواد جامعه به خصوص طبقه سالخورده نمود دارد. چرا که ریشه جهل و نادانی از بی سوادی و طرز تفکر کهنه و سنتی نشأت می گیرد. برای جهل و نادانی می توان مثال های متعددی ذکر کرد. در این میان به واسطه اینکه در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی هستیم، یک مثال انتخاباتی می زنم. به خوبی به یاد دارم در یکی از همین انتخابات اخیر در شهر برازجان از مادری حدودأ 50 ساله پرسیدم می خواهید به چه کسی رأی بدهید. گفت: به فلانی. گفتم: چرا؟ جواب داد چون سید است و سادات هم اولاد خدا و پیامبر هستند. پس آدم های خوبی هستند. این سخنان اوج جهل و نادانی را به نمایش می گذارد که ریشه در فقر فرهنگی دارد.

1-3- رشد فرهنگ مصرف گرایی:

پدیده مصرف گرایی را می توان مصداق بارز فقر فرهنگی دانست. این روزها، فرهنگ خریدهای افراطی و مصرف بیش از اندازه هر چیز به دلایل مختلفی مانند چشم و هم چشمی، تفاخر و پز دادن، لذت جویی های لحظه ای و.... به سبکی در زندگی بسیاری از خانواده ها تبدیل شده است که از آن با نام «فرهنگ مصرف گرایی» یاد می شود. لوازم و وسایلی را خریداری می کند که نیازی به آن ندارد و مورد استفاده اش نیست و تنها به دلیل این که اطرافیانش وسیله ای را خریداری کرده اند او نیز می خواهد داشته باشد. به میان آنهایی که دنبال تجمل هستند که می روی، هر یک دلایل خود را دارند، هیچکدام اسم این کار را تجمل گرایی و یا چشم و هم چشمی نمی گذارند. برای مثال چندی پیش در برازجان سوار ماشین خطی پرایدی زهوار در رفته ای می شوم مدلش آن طور که نشان می داد فرسوده و اسقاطی میزد تمام درها و گلگیرش ضرب دیده و داغون بود. همان طورکه در افکار خودم به تجزیه و تحلیل آن غرق بودم، ناگهان صدای گوشی موبایلش مرا از افکار خودم بیرون کشید واقعا تعجب زده شدم درست است، گوشی موبایلش مارک معروف سیب گاز زده بود آن هم از جدیدترین نوعش. راننده؛ جوانی حدودأ 30 ساله بود. می گفت: وضعیت مالی خوبی ندارم همین گوشی را با قرض و قوله خریداری کردم با اینکه خیلی بدهکارم ولی ارزشش را دارد، چرا که برایم در بین اقوام و دوستان کلاس می آورد.

1-4- افزایش بزهکاری در جامعه:

یکی دیگر از پیامدهای مهم فقر فرهنگی افزایش بزهکاری در جامعه است. در تعریف بزهکاری می توان گفت: هر نوع رفتارى که با قانون جامعه، درگير باشد و مجازاتى براى آن تعيين شده باشد بزهکارى ناميده مى‌شود و درکل به رفتار ضداجتماعى گفته مى‌شود. رفتارى که باعث دخالت در حقوق ديگران، بر هم زدن رفاه جامعه و يا خود شخص شود. به‌عنوان مثال مى‌توان سرقت، استفاده از مواد مخدر، فروش مواد مخدر، قتل، فحشاء، اذيت و آزار رسانيدن به ديگران را از جمله رفتارهاى بزهکارانه نام برد. در این میان اگر سری به آمارهای زندان مخوف شهر برازجان بزنید، به سادگی متوجه خواهید شد که میزان بزهکاری تا چه اندازه در میان شهروندان برازجانی افزایش یافته است. جدا از قتل، تجاوز و سرقت که مرتب اخبارش را در رسانه های محلی می خوانیم، رفتار های ضد اجتماعی و ضد حقوق شهروندی نیز افزایش یافته است. فقط کافیست در یکی از تعطیلات آخر هفته برای پیاده روی به جاده سلامت بروید. جاده ای که با امکانات ایجاد شده در آن به محل بسیار مناسبی برای ورزش و تفریح بدل گشته است، اما از بدو تأسیس با معضل بزرگی دست به گریبان بوده است و آن هم وجود راکبان نوجوان است که در دسته های چند تایی مشغول انجام حرکات نمایشی و ایجاد ناهنجاری و سر و صدای گوش خراش با موتورسیکلت هایشان هستند. این بزهکاران نوجوان از فقر فرهنگی رنج می برند.

2- راهکارهای مقابله با فقر فرهنگی در برازجان

2-1- برازجان مهاجر پذیرترین شهر استان بوشهر است، به گونه ای که میان سالهای 55 تا 65 جمعیت شهر به بیش از 2 برابر می رسد. این رقم نجومی افزایش جمعیت حاصل مهاجرت روستاییان به شهر بوده است. گرچه مهاجرت روستاییان به شهر موجب رشد و گسترش بافت شهری در برازجان گردیده، اما معضلاتی را برای شهر در پی داشته است. (عنوان و بخشی از توضیحات این بند توسط اتحاد خبرحذف گردید) 

2-2- افزایش سرانه مطالعه در میان شهروندان:

کتابخوانی معیاری برای شناخت فرهنگ عامه است. هر اندازه جامعه ای کتابخوان باشد، میتوان به نرخ سواد در میان شهروندان آن جامعه پی برد. کتاب خوانی و سواد آموزی نقطه مقابل جهل و نادانی است که از پیامد های فقر فرهنگی به شمار می رود. در واقع کتاب کالای فرهنگی اثرگذاری است که عیار خوبی برای تامل بر فرهنگ یک جامعه و جامعه شناسی خودمانی است. اما متاسفانه سرانه مطالعه در ایران خودمان با 5/12 دقیقه مطالعه در شبانه روز به نسبت کشورهای پیشرفته و به اصطلاح جهان اول بسیار نازل تر است. این سرانه در شهر های کوچک مثل برازجان حتی از شهر های بزرگ نیز پایین تر است. گرچه شهر برازجان با داشتن کتابخانه هایی نظیر صادق گنجی، بهشتی و کتابخانه شهرداری با بیش از 30 هزار جلد کتاب در حوزه کتاب و کتاب خوانی از زیر ساخت مناسبی برخوردار است اما میزان استقبال و مراجعه شهروندان به کتاب خانه ها بسیار پایین است. اگر شما سری به کتاب خانه های عمومی شهر بزنید، بیشتر جمعیت مراجعه کننده را دانش آموزان کنکوری و دانشجویان خواهید یافت و خبری از سایر اقشار جامعه نیست. گویی که کتاب و کتاب خوانی هیچ جذابیتی برایشان ندارد. از سوی دیگر باید قوانین سفت و سخت و هزینه بالای عضویت در کتابخانه ها را مد نظر قرار داد که موجب عدم اقبال عمومی به آنها گردیده است. لذا می بایست سیاستهای تشویقی در این زمینه اعمال گردد.

2-3- توسعه مطبوعات، رسانه ها و فضای مجازی:

نقش مطبوعات و رسانه ها در دنیای امروز بر هیچ کس پوشیده نیست و در توسعه فرهنگی بسیار موثر هستند، به گونه ای که امروزه از رسانه ها به عنوان رکن چهارم دموکراسی یاد می شود. مطبوعات با تولید و توزیع مطلوب اطلاعات ، نقش بسزایی در افزودن آگاهی های گوناگون و ضروری به عهده می گیرند و جامعه را در نیل به تعالی و ترقی همه جانبه یاری می کنند. مطبوعات در زمینه مقابله با فقر فرهنگی می توانند عامل آمیختگی ، توازن و پیوند دادن به باورهای اصیل اعتقادی و سنت های بارور جامعه باشند و باعث پویایی افکار شوند. در این میان جراید و بخصوص روزنامه ها و هفته نامه ها؛ سودمندترین ، فراوان ترین و ارزان ترین وسیله برای بالا بردن سطح آگاهی افراد جامعه و مبارزه با جهل و بی خبری به شمار می آیند. در این راستا شهر برازجان نیز از پتانسیل بسیار بالایی در زمینه مطبوعات برخوردار است و نشریاتی همانند اتحاد جنوب، دریای جنوب، آوای توج، سفیر دشتستان، به فکر شهر و غیره در این شهر فعالیت داشته و دارند. اما امروزه برخی تعطیل شده اند مانند: آوای توج، برخی نیز به بوشهر منتقل شده اند مانند: دریای جنوب و سفیر دشتستان نیز به دلیل توهین به رهبر انقلاب توسط وزارت ارشاد توقیف گردید. در کل شرایط مطبوعات در شهرهای کوچک و استان های محروم مساعد نیست و آنها با مشکلات و مصائب عدیده ای دست به گریبان هستند. رادیو و تلویزیون محلی نیز در شهر برازجان وجود ندارد و فضای مجازی نیز به شدت آلوده بوده و خود از فقر فرهنگی رنج می برد. لذا لازم است مسئولان شهری به مطبوعات بهاء داده و به توسعه فضای مجازی سالم و پاک اهتمام ورزند.

2-4- رشد اقتصادی و کاهش بیکاری:

رشد اقتصادی و کاهش بیکاری رابطه دوسویه ای با یکدیگر دارند. به گونه ای که هرچه رشد اقتصادی بیشتر باشد آمار بیکاری نیز کاهش می یابد و متعاقب آن وقتی آمار بیکاری کاهش یافت، میزان فقر و انواع آن به خصوص فقر فرهنگی نیز کاهش خواهد یافت. در واقع هدف اصلی توسعه اقتصادی، زدودن فقر از جامعه عنوان می شود. همانگونه که قبلا گفته شد عدم رشد اقتصادی و بیکاری باعث می شود، استاندارد های سلامت اجتماعی کاهش یابد. و با کاهش این استانداردها فقر فرهنگی افزایش خواهد یافت. در ایران اسلامی از اواخر دولت اول احمدی نژاد که فعالیت های هسته ای موجب تحریم هایی در عرصه بین المللی گردید تا عصر حاضر کشور درگیر تحریم های خانمان سوز بوده و همین عامل علت اصلی در کاهش نرخ رشد اقتصادی و افزایش بیکاری بوده است. نرخ رشد اقتصادی در سال 1397 در بخش صنعت منفی 9 درصد و در بخش تولید ناخالص داخلی منفی 5 درصد بوده است. همچنین طبق گفته مرکز آمار ایران نرخ بیکاری در بهار سال 1398 حدود 11 درصد بوده است. که این آمار برای جوانان 22 درصد و برای فارغ التحصیلان دانشگاهی 40 درصد است. با این اوصاف چگونه می توان انتظار داشت که آمار فقر و به خصوص فقر فرهنگی در کل کشور و در شهر های کوچکی همانند برازجان که فاقد بخش صنعتی بوده و اقتصادش بر پایه کشاورزی است، کاهش یابد و تا زمانی که کشور درگیر جنگ اقتصادی و تحریم ها باشد نمی توان امیدی به بهبود اوضاع کسب و کار و متعاقب آن کاهش فقر فرهنگی داشت.