اتحاد خبر- شاکر شکیبا، مهشید شهنه مطلق: به مناسبت سالروز شهادت حضرت سیدالشهداء (ع) و ماه محرم، بنا داریم جهت ترویج آیین تعزیه خوانی و آشنایی بیشتر با فعالان عرضه تعزیه دشتستان، با هیئت های تعزیه خوانی دشتستان گفتگوهایی انجام دهیم که در سومین گفتگو در خدمت شبیه خوانان و عوامل اجرایی تعزیه روستای دهقاید از توابع شهرستان دشتستان هستیم.

تعزیه دهقاید از کجا و توسط چه کسانی ایجاد شد؟

سید ابوالحسن جعفری: تعزیه خوانی در دهقائد طوری که سن ما اقتضا می‌کند و خودم بیاد دارم از سال  1350 هجری شمسی تعزیه در حسینیه خودمان اجرا می‌شد. به یاد دارم این نسخه هایی که در تعزیه قرائت می‌ شد این نسخه را مرحوم سید هاشم ابطحی کسی بود که به عنوان مورخ آن زمان که تاریخ نویس بود به رشته تحریر در می آورد. هنوز دست خط ایشان هست و اگر ببینید تعجب می کنید. ۸۰ سال پیش این متون نوشته شده و بدون خط خوردگی و باعث تعجب است. از نظر قلم فرسایی و زیبایی نوشتاریش بسیار جای تحسین دارد آن هم ۸۰ سال پیش. انتهای همه نسخه هایش تاریخ دارد و اسم خودش را نوشته است.

در حال حاضر تنها چیزی که در دست داریم و میتوان روی آن استناد کرد این دست نویس وصیت نامه جد پنجم من است، یعنی پنج نسل که برگردیم و میانگین هر نسل را 40 سال بگیریم می شود 200 سال که اگر 200 سال به عقب برگردیم این دست نویس متعلق به حاج سید عبدالرضا جعفری فرزند سید جعفر است.

دهقائد یک مرقد دارد که آن متعلق به امام زاده جعفر است و ایشان یکی از فرزندان ذکور امامزاده جعفر بوده است یعنی چهار، پنج پسر داشته است و یکی از پسرانش ایشان بوده و ما از نسل ایشان هستیم. در وصیت نامه ی خود ذکر کرده است که بخشی از ارثم را به تعزیه خوانی اختصاص می دهم. بخشی از ارثش را می‌دهد به حسینیه خودمان و در وصیت نامه اش قید کرده و نوشته است و خودش کاتب وصیت نامه اش است یعنی به دست خودش نوشته شده. در وصیت نامه اش قید کرده و نوشته که 55 اصل نخل را اختصاص داده بوده به تعزیه حسین بن علی کسانی که وصیت نامه مرحوم را تایید کرده‌ اند همه آدم های مطرح و سرشناس بوده اند.

ما 200 سال از تاریخچه تعزیه را به صورت مکتوب داریم اما بعد از آن زمان را نمی توانیم ثابت کنیم چون سندی نداریم و تعزیه ما قدمت بسیار بالایی دارد.

یک زمان ما رفتیم که تعزیه مان را ثبت جهانی کنیم. سن تعزیه ما به 200 سال می رسد. نسخه ها هم به همین خط توسط آقای ابطحی نوشته شده است.

پیشینیان تعزیه دهقاید نسخه ها را از کجا به دست آورده اند؟

سید ابوالحسن جعفری:  زمانی که ازمرحوم پدرم می پرسیدم که نسخه ها را از کجا تهیه کرده اید؛ می‌گفت: توسط خود آقای ابطحی تهیه شده است. مرحوم پدرم می گفت: ما خیلی مواقع با مشکل از بین رفتن نسخه ها مواجه می شدیم،  چون بخاطر بافت خانه های قدیم موریانه زیاد بود و وقتی این صندوق‌ ها را موریانه می خورد به ابطحی می‌ گفتیم که نسخه هایمان از بین رفت اما او می‌ گفت: اصلا نگران نباشید من از نو برایتان باز سازی می کنم پدرم میگفت: آقای ابطحی از حفظ این نسخه ها را می نوشت و از صبح تا بعد از ظهر می‌ نوشت و تحویل ما می‌ داد. ما نوشته های 110 سال پیش را داریم و از روی همانها می خوانیم.

در حال حاضر دهقاید چند مجلس تعزیه اجرا می کند؟

ما قبلا ۱۰ تا ۱۳ مجلس را می‌خواندیم از اول تا سیزدهم. ولی الان 8 مجلس.
مجلس حربن ریاحی، طفلان زینب، طفلان مسلم، حضرت قاسم، حضرت عباس، مجلس حضرت علی اکبر، امام حسین و مجلس حضرت مسلم را می خوانیم. 
زمان پدرمان به یاد دارم که از حجت الوداع شروع می کردیم پدر من تهیه کننده و معین البکا بود بعد از پدرم من معین البکا شدم و بیشتر نقش امام را بازی می‌کنم و برادرم (سید حسین جعفری) هم در برخی مجالس نقش امام را دارد.

تعزیه ی دهقاید چگونه به شما منتقل شد؟
سید حسین جعفری: به دلیل اینکه پدرم معین البکا بود دیگر در این محیط بزرگ شدیم و دنیا آمدیم و حتی من خودم روز مجلس حضرت قاسم روز هفتم محرم ۱۳۴۹ دنیا آمده ام. زمانی که تعزیه تمام شده بود و از زمین تعزیه برمی‌گشتند من همان موقع به دنیا آمدم و به خاطر مجلس حضرت قاسم اسم من را اول قاسم گذاشتند اما بعد اسم من را به خاطر ماه محرم، حسین می گذارند.

من خودم از نقش عبدالله امام حسن کوچکترین نقش شروع کردم بعد قاسم بعد علی اکبر و بعد امام زین العابدین و همه نقش ها را بازی کرده‌ام و در حال حاضر نقش امام حسین را بازی می کنم.
مجلس ماه صفر نقش امام زین العابدین را بازی می‌کنم که سالار قافله است و حتی نقش زنان هم بازی کرده‌ ام مثل حضرت کلثوم، وقتی در تنگنا قرار می گیریم و کسی نیست بازی کند ما مجبوریم نقش زن هم بخوانیم.

تعزیه ای که اجرا می کنید مربوط به همان ۲۰۰ سال پیش است یا تغییراتی در آن ایجاد شده است؟
سید ابوالحسن جعفری:  اتفاقاً از محدود تعزیه هاست که ما داریم و فایزی نیست؛ بعضی ها فقط فایز می خوانند اما ما هر نقشمان یک آهنگ خاصی دارد. در تعزیه ما نحوه خواندن امام، حضرت زینب و علی اکبر متفاوت است. ما مصرع داریم و هر کدام با نوای خاصی خوانده می شود آقای ایرج صغیری وقتی تعزیه ما را دید تعجب کرد.
مثلاً یک شعری هست مرتبط به حضرت زینب زمانی که صدای زنگ قافله می آید همراه با ناقوس شتر آهنگ چهار گاه خوانده می شود، اینها سینه به سینه به ما منتقل شده حالا ابداع کننده آنها چه کسی بوده نمیدانم.

آن زمان هنگام تمرین اگر اشتباهی می کردیم پدرم بسیار سخت می گرفت و تاکید داشت که از اول تمرین کنیم. ما به پدر می گفتیم که بگذار آهنگ را عوض کنیم اما پدر نمی گذاشت و می‌گفت این آهنگ ها سینه به سینه منتقل شده و نمی شود آنها را عوض کرد. غنای موسیقی خوبی در تعزیه ما نهفته است.
مثلاً علی اکبر زمانی که می خواهد به میدان رود و شروع می کند به صورت چهار گاه می خواند و در یک نسخه آهنگ ها بسیار متفاوت است.
در نسخه ها هر چند شعر یک موسیقی متفاوتی دارد مثلاً زمانی که علی اکبر با کفن وداع می کند شعرش فرق می کند. زمانی که با پدر، مادر و امام حسین صحبت می کند هر کدام یک لحن خاص دارد و زمانی که با اشقیا حرف می‌ زند یک لحن تند دارد و در دو ساعت شاید ۱۰ مدل شعر بخواند.

نسل بعد از شما به همین اصول تعزیه خوانی پایبند خواهد بود؟

 سید حسین جعفری:  بله در حال حاضر قاسم تعزیه ما ۱۳ سال سن دارد و دقیقاً از سن یازده سالگی شروع کرده و تمام نکات را رعایت می‌کند و تلاش بسیار زیادی دارد.

مردم دهقائد ارتباطشان با تعزیه چطور است؟

سید حسین جعفری: مردم به تعزیه اعتقاد عجیبی دارند مثلاً نذر می کنند و بسیاری اعتقاد دارند و برایشان مهم است و خیلی زیاد نتیجه گرفتند اعتقاد به خاکی دارند که تعزیه در آن اجرا می‌شود و آن خاک را به خودشان و فرزندانشان می زنند. ما قبلاً علی اصغرم آن از پنبه و به صورت پارچه ای بود اما حالا قرعه کشی می کنیم که بچه چه کسی علی اصغر شود که ناراحتی ایجاد نشود.
سریال های تلویزیونی که آمد مانند مختارنامه؛ کار تعزیه را سخت کرد مردم انتظار دارند که همین امکانات را ما بیاوریم و اجرا کنیم و چنین چیزی نمی شود با این امکاناتی که در تعزیه سنتی است.

یک بار مدرس حوزه علمیه قم را دعوت کردیم اوایل انقلاب بود که تعزیه ما را از نزدیک ببیند، از موقعی که در تعزیه نشست تا زمانی که مجلس امام تمام شد تمام مدت گریه می کرد تا اینکه در مسجد هنگامی که سخنرانی می‌کرد از آن می پرسند که حاج آقا موسوی تعزیه را چگونه دیدید، او می گوید: با تاریخ هیچ فرقی ندارد و همه اش واقعی بود و من خیلی لذت بردم و این تعزیه شعرهایش همه اصیل و واقعیت با تاریخ داشته است. و تنها ایرادی که داشت این بود که امام باید سید باشد یعنی اگر امام سید باشد بهتر است.

آیا نسل جوان با تعزیه شما ارتباط برقرار کرده اند؟
سید ابوالحسن جعفری: بله به شدت، خیلی از کسانی که در تدارکات ما هستند جوان هستند بین سنین ۲۵ تا ۴۰ سال از دانش آموز گرفته تا دانشجو و مسن ها.
ما نمی توانیم تعزیه مان را تغییر دهیم البته جدیداً یه نمایش در می آورند نه تعزیه. تعزیه آن چیزی است که وقایع سنتی خودش را دارد اما نمایش وقتی شمر وارد می‌شود یک تشکیلاتی برای خودش درست می‌کند و شعر نیست دیگر نثر است و خیلی ها این سبک را دوست دارند اما ما می‌خواهیم سبک سنتی خودمان را حفظ کنیم.

چگونه شبیه خوان تعزیه شدید؟

 بلوکی: از زمانی که پدرم تعزیه می خواند من هم همراهش می رفتم حدود ۲۰ سال پیش. اولین نقشی که بازی کردم مرد منافق در مجلس شهادت امام رضا بود و یکبار عمر بن سعد شدم همراه با پدرم.

از آن زمان به کمک آقای جعفری و دوستان، آقای عباس زاده ما را دعوت کرد و به کار پیوستم.
۵۰ سال سن دارم و از ۳۰ سالگی کار تعزیه را شروع کردم و بعد از فوت پدرم دیگر خودم به طور کامل وارد شدم و شمر تعزیه دهقائد خودم هستم و آقای آبشیرینی. در مجلس قاسم و علی اکبر شمر هستم.

چهره های شاخص  تعزیه ی دهقاید را نام ببرید ؟
سید حسین جعفری: حاج محمد عباس زاده، حاج غلامحسین صالحی که از کلل می‌ آمد و شبیه امام می‌ شد، حاج فتح الله ابراهیمی از بنار می‌ آمد و نقش امام را بازی می کرد.
قبلا شبیه خوان در دهقائد خیلی کم بود اما نسل فعلی شبیه خوان زیاد است.
شاخص های جدیدی که الان با آن سر و کار داریم حاج علی آبشیرینی است، ابن سعد بازی میکند و پدر آن هم ابن‌ سعد قبلاً بازی میکرده. زن خوان ما همه مرد است و به دلیل اینکه گناه محسوب می شود ما این کار را نمی‌کنیم و در تعزیه زن خوان نداریم و همه مرد هستند.