محمد محتشمی:

خداوند در سوره بقره آیه 183 می فرماید: « ای کسانی که به خالق خویش ایمان دارید تعیین برنامه روزه داری ایجاد سختی و مشکلات برای شما نیست بلکه تضمین کننده سلامت جسمی، روانی و روحی شماست که این مهم برای اُمت های قبل از شما تعیین شده بود. زیرا باعث رشد عقلی، معرفت، شعور معنوی و اجتماعی، و ایجاد شخصیت، استقامت، شهامت در اهداف مفید انسانی می باشد. و از پیامبر اکرم (ص) نیز نقل گردیده که: « صُومُوا تَصِحّوُا » یعنی روزه بگیرید تا تندرست باشید.

قبل از اینکه روزه را از بُعد پزشکی بررسی کنیم لازم است به یک نکته مهم اشاره شود و آن اینکه روزه در قرآن یک عبادت است و باید به فرمان الهی که همه ی احکام او دارای حکمت و داروی شفابخش برای بیماری ها می باشد. و نباید فقط از دیدگاه یافته های علمی به آن نگریست زیرا میدان علم و دانش به هر اندازه هم پیشرفت کرده باشد، باز محدود است و گنجایش حکمتهای الهی را ندارد. زیرا همه علوم دنیا جزءِ کوچکی از علوم الهی می باشد. البته این امر باعث نمی شود که درباره دست آوردهای علمی که گوشه هائی از حکمتهای الهی را روشن می سازند، سخن نگوئیم.

روزه برنامه ای است برای نظام بخشیدن به ابعاد مختلف زندگی به صورت ادواری که انسانهای مؤمن خود را ملزم می دانند سالی یک ماه به آن عمل کنند و اینکار تأثیر عمیقی بر روح و جسم آنها بر جای می گذارد. روزه یک تدبیر وقائی و یک روش درمانی برای بسیاری از بیماری ها است، و شاید دستگاه گوارش بیش از سایر اندامهای دیگر از آن بهره مند شود. به همین لحاظ بحث را به اختصار درباره غریزه هضم نزد انسان آغاز می کنیم.

دستگاه گوارش را دهان، غدد بزاقی، معده و غدد مترشحه آن، کبد و لوزالمعده و ترشحات هضمی و صفراوی آنها و امعاء و ترشحات آنها تشکیل می دهد. تمام این اعضا مشترکاً فعالیت می کنند تا غذا هضم شده و آماده جذب گردد. غذای جذب شده توسط خون به کبد حمل می گردد تا در آنجا تصفیه شده و به طور دقیق و به حسب نیاز بدن توزیع و مازاد آن ذخیره گردد. عمل هضم در اینجا پایان نمی پذیرد، بلکه مواد غذائی بوسیله شریانها به تمام اندامها و سلولهای بدن حمل می گردد تا هر یک غذای مورد نیاز خود را از قبیل اسیدهای آمینه، چربی و سایر مواد از آن بردارند و به صورت ترمیم، تکاثر و رشد برسانند. ضمناً مواد اضافی و زائد موجود در سلولها نیز همزمان تحویل خون می گردد تا آنها را از طریق کلیه ها، ریه ها و روده بزرگ دفع نماید. در کلیه این مراحل قلب، دستگاه گردش خون، مغز و اعصاب نیز مشارکت دارند.

می بینیم که عمل غذا با خوردن لقمه پایان نمی پذیرد بلکه این اولین مرحله کار است. با خوردن لقمه، تمام دستگاههای بدن وارد فعالیت می شوند تا عمل هضم و جذب به نحو مطلوب انجام پذیرد. هر چند بسیاری افراد در انجام فعالیتهای روزانه خود چه بدنی باشد و چه روحی و فکری رعایت غذای سالم را نمی کنند.

و با خوردن بی رویه و بدون نوبت و بی حساب مواد غذائی مشکلاتی را برای معده و سلامتی خود بوجود می آورند. لذا دستگاه گوارش را می توان پرکارترین دستگاه بدن نامید. و همانطور که استراحت برای اعضای مختلف بدن لازم و ضروری است، برای دستگاه گوارش نیز امری حیاتی و واجب است و چه بهتر که این استراحت از طریق پیروی از یک برنامه ثابت و سالم وتضمین شده غذائی و در طول یک ماه باشد تا به فواید طبی و دست آوردهای غیرقابل انکاری که در تجربه ها اثبات شده است سلامتی انسان را حفظ کند از جمله:

1-    خلاصی بدن از چربی های متراکمی که در صورت افزایش تبدیل به بیماری چاقی می شود. گرسنگی بهترین روش درمان بیماری چاقی و آب کردن چربی های اضافی بدن است. و از طرفی انسان را از عوارض زیان آور جنبی داروهائی که اشتها را کم می کنند، مصون می دارد.
2-    دفع فضولات و سموم متراکم در بدن.
3-    فرصت دادن به سلولها و غدد بدن برای تجدید قوا و انجام وظایف خود به نحو مطلوب و کامل.
4-    استراحت نسبی کلیه ها و دستگاه ادار.
5-    کاهش رسوبات چربی در شریان ها و پیش گیری از تصلب شرایین.

6-    گرسنگی باعث می شود که پس از پایان روزه دستگاه گوارش تقویت یافته و بدن از خود واکنش مطلوب نشان دهد این واکنش بصورت میل از غذا با نشاط و فعالیت و تحرک بیش تر است. در حالی که در غذا خوردن های قبلی این فعالیت های مفید انجام نمی گرفت.

اگر آداب روزه را همانطور که شارع مقدس تکلیف فرموده و رسول خدا (ص) برای ما سنّت قرار داده بجا آورده شود، می تواند بهترین روش درمانی با گرسنگی و سلامت انسان باشد. روشی که اروپائیان در این اواخر به اهمیت آن پی برده اند. چنانکه: یک پزشک اتریشی به نام بارسیلوس می گوید: « ممکن است فایده گرسنگی در معالجه برتر از کاربرد دارو باشد ». پزشک دیگری به نام دکتر هلبا (Helba) بیماران خود را چند روز از غذا خوردن منع می کرد  و سپس برای آنها غذاهای سبک تجویز می نمود. علت کارایی روزه در معالجه را می توان به دلیل روی آوردن بدن به مصرف مواد غذائی ذخیره شده در خود دانست. در صورت کاهش ورود مواد غذائی از خارج به بدن، رژیم غذائی شدیدی در بدن حکم فرما خواهد شد. سپس بدن برای زنده ماندن، خودخوری را آغاز خواهد کرد و این کار را به ترتیب با مصرف ذخایر مواد قندی، چربی ها، بافتهای پروتئینی از کار افتاده و ... شروع خواهد کرد. ملاحظه می کنیم که درمان با روزه بر ازبین بردن بافتهای مریض و از کار افتاده تکیه دارد که بعد از روزه مجدداً ترمیم خواهند شد. شاید به همین دلیل باشد که عده ای و از جمله دکتر «باشوتین» معتقد باشند که روزه می تواند جوانی را به انسان باز گرداند. از طرفی دیگر روزه می تواند تأثیرات نیکوئی بر تقویت روح انسان نیز داشته باشد که به صورت رقت احساس و عواطف، خیرخواهی، دوری از جدل و درگیری و دشمنی با دیگران ظاهر می شود. روزه دار به علت تصفیه رذائل به روح و فکری متعالی دست می یابد. و صدق االرسول(ص) آنجا که می فرماید: « الصیامُ جَنَّهٌ، فأذا کانَ أَحَدُ کُم صَائماً فلا یَرفَث، وَلاَ یَجهَل، فأن إِمرَوٌ قَاتَلَهُ أَو شَاتَمَهُ فَلیَقُل: إِنی صَائمٌ ». روزه، پوشش و سپری است در برابر تمام خصلت های غیراخلاقی و شیوه های غیرانسانی و دوری کردن از همه اختلافات و اعمال غیر منطقی.

در رابطه روزه با وظایف جنسی، می توان گفت روزه باعث تقویت اراده روحی انسان می گردد و او را قادر می سازد تا با نفس خود به مجاهده برخاسته و از اعمالی که منجر به ارتکاب گناه می شود (مثل نگاه حرام و فکر کردن درباره رذایل  و معاصی که منجر به افزایش ترشحات هورمون های جنسی می گردد) خودداری نماید. لذا روزه روش موفقی برای اجتناب از ارتکاب گناه بوده و هست و پیامبر اکرم جوانانی را که از ازدواج سرباز می زدند مورد خطاب قرار داده می فرمود: « یا مَعشَرَ الشَّبابِ، مَنِ اٌستَطَاعَ مِنکُم الباءهَ، فَلیَتَزَوَّج، و من لَم یَستَطِع فَعَلَیهِ بِالصِیامِ فَأنَّهُ لَهُ و جاءٌ ». ای جوانان هر کس از شما قادر به تهیه خانه ای باشد ازدواج کند. اما اگر توانایی ندارد روزه بگیرد زیرا روزه باعث متعالی شدن روح و فکر، ثبات عقیده و آگاهی و استقلال شخصیت معنوی خواهد شد.
شکی نیست که انحراف جوانان در مسائل جنسی به عدم تهذیب نفس و عواطف و کنترل غرائز جنسی آنها برمی گردد و همین عامل نقش بسزائی را در توانایی آنها در رویاروئی  با مسائل اخلاقی و اجتماعی دارد زیرا این رویاروئی نیازمند داشتن ایمان و روح قوی و فکری اجتماعی در تحمل مشکلات و از خودگذشتگی است.

خلاصه اینکه امروزه تأثیر مثبت روزه بر بسیاری از بیماری ها به اثبات رسیده است. مهمترین این بیماری ها عبارتند از:
1-    امراض دستگاه گوارش از قبیل التهاب حاد معده.
2-    چاقی.
3-    تصلب شرایین، بالا رفتن فشار خون و خناق سینه.
4-    التهاب مزمن کلیه.
5-    آسم.
6-    اختلالات روانی و عاطفی.

قبل از اینکه بحث را به پایان ببریم توجه خوانندگان را به دو نکته معطوف می داریم:

اولاً: ممکن است روزه برای گروهی از مردم و یا افرادی که قادر به تحمل آن نیستند مضر بوده و یا اینکه تأثیر منفی بر سایر بیماریها داشته باشد که در این صورت بهتر است شخص روزه نگیرد. و در این موارد خداوند رخصت افطارعنایت فرموده است: هر کس از شما مریض و مسافر باشد. روزه گرفتن واجب نیست. پس از اتمام ماه رمضان می تواند به تعداد روزهای افطار شده بگیرد.

ثانیاً: برای اینکه از روزه بهره کامل بگیریم، لازم است آداب آن را رعایت کنیم.

1- نیت الهی و صادقانه در امر پروردگار مهربان برای پاکی فکر و سلامت جسم به منظور انجام وظایف و مسئولیت های اصلاحی در جامعه که با خالق خویش پیمان بسته ایم.
2- تهیه و مصرف غذای حلال
3- دوری از هر نوع گناه مانند: حرام خوری، دروغ گویی، فتنه، تکبر و تظاهر به دین ، ... عدم اسراف، ربا، رشوه و ... .

متأسفانه بسیاری از مردم توجهی به روح و هدف روزه ندارند و به همین دلیل ماه رمضان بصورت عادت درآمده است. این در حالی است که این ماه برای پدران و اجداد ما، ماهی برای تقویت ایمان و جهاد و صبر و استقامت به شمار می رفته است. این ماه برکات فراوانی برای اسلام به همراه داشته است. در این ماه بود که جنگ بدر به نفع اسلام پایان یافت و در این ماه مکه توسط رسول اکرم فتح شد و وقایع یرموک و قادیسه در این ماه اتفاق افتاد. با پیروزی مسلمانان بر تاتارها در « عین جالوت » چهره تاریخ در این ماه دگرگون گردید و نهایتاً در این ماه لشکر اسلام به فرماندهی صلاح الدین ایوبی، بر سپاه صلیبی در جنگ « حطین » به پیروزی رسید.