اتحاد خبر: از آنجا كه اسلام دینی كامل است و سعادت بشر را تضمین می نماید پس آداب و رفتار خاصی نیز مورد نظرش می باشد تا انسان ها با رعایت آن آداب قدم در مسیر سعادت بگذارند. بی شك مهمترین راهنمای سعادت بشر كتاب الهی قرآن است و هر آنچه در این راه لازم است در قران آمده. یكی از جلوه های بارز روابط اجتماعی انسان ارتباط و میهمانی است كه در قرآن نكات قابل تاملی درباره آن آمده كه در این مجال كوتاه به آن می پردازیم.

حضور به موقع

حاضر شدن در منزل میزبان ابتدایی ترین نكته ای است كه هر میهمانی باید بداند. چگونگی حضور و زمان حضور در میهمانی در آیه ای از قرآن مورد توجه قرار گرفته است.
«یا ایها الذین ءامنوا لاتدخلوابیوت النبی إلا ان یوذن لكم إلی طعام غیر ناظرین اناه؛(۱) ای كسانی كه ایمان آورده اید، داخل اتاق های پیامبر نشوید، مگر آن كه برای [خوردن] طعام به شما اجازه داده شود، [آن هم] بی آن كه در انتظار پخته شدن آن باشید.»
یكی از پیام های این فراز از آیه آن است كه اگر برای طعام دعوت شدید، پیش از وقت غذا در منزل میزبان حاضر نشوید، به طوری كه تا زمان آماده شدن غذا، مدتی طول بكشد، بلكه بموقع به آنجا بروید تا مزاحم اهل خانه نباشید و وقت صاحب خانه، بیش از اندازه ای كه تعیین كرده، تلف نشود.

پرهیز از حضور بدون دعوت

یكی از آداب حضور در میهمانی، با دعوت رفتن است. شایسته نیست شخصی بدون دعوت صاحب خانه، بویژه در وقت غذا خوردن به خانه او رود. در ادامه آیه ۵۳ سوره احزاب می خوانیم: «ولكن إذا دعیتم فادخلوا؛ ولی هنگامی كه دعوت شدید داخل گردید.»
این فراز، تنها مختص میهمانی های پیامبر نیست. بلكه یك دستور اخلاقی در میهمانی است. شاهد این مدعا، روایاتی است كه در این زمینه آمده است.
در وصایای پیامبر(صلی الله علیه وآله) به امیر مؤمنان (علیه السلام) می خوانیم: «یا علی ثمانیه ان اهینوا فلایلوموا إلاانفسهم الذاهب الی مائده لم ید ع الیها؛(۲) یا علی! هشت گروه اند كه اگر به آنها اهانت شد، باید تنها خود را ملامت كنند: یكی از آنها كسی [است] كه بدون دعوت به سر سفره ای می نشیند.»
رعایت این مساله، از یك سو، احترام به میزبان است و از سوی دیگر اطمینان از این كه مزاحمتی برای میزبان و خانواده او ایجاد نخواهد شد.
البته قبول دعوت میزبان نیز در فرهنگ اسلامی بسیار مورد تاكید قرار گرفته است. رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: «من الجفاء ان یدعی الرجل الی طعام فلایجیب او یجیب فلایاكل؛(۳) یكی از موارد جفا آن است كه انسان را به غذایی دعوت كنند و نپذیرد یا بپذیرد ولی غذا نخورد.»

ورود با اجازه به منزل میزبان

در سوره مباركه نور آمده است: «یاایها الذین امنوا لاتدخلوا بیوتا غیره بیوتكم حتی تستانسوا و تسلموا علی اهلها؛(۴) ای كسانی كه ایمان آورده اید! به خانه هایی كه خانه های شما نیست داخل نشوید، تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید.»
ابوایوب انصاری از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) درباره معنای «حتی تستانسوا» سؤال كرد. آن حضرت در پاسخ فرمود: «اذا جاء الرجل الی باب الدار یسبح و یهلل حتی یعلم اهل الدار انه یرید الدخول فیها؛(۵) هنگامی كه شخص به در منزل نزدیك می شود، تسبیح و تهلیل گوید تا اهل خانه بدانند كه او قصد داخل شدن دارد.»
در روایت حتی اجازه خواستن شرح داده شده است. از امام صادق(علیه السلام) نقل شده كه فرمود: «هنگامی كه یكی از شما اجازه می خواهد، باید با «سلام» آغاز كند، زیرا سلام اسمی است از اسماء خداوند عزوجل؛ و باید از پشت در قبل از نگاه كردن به درون خانه، اجازه بگیرد... اجازه خواستن، سه مرتبه است؛... نخستین مرتبه برای آگاه شدن اهل خانه است. در مرتبه دوم، ساكنان خانه آماده می شوند و در بار سوم، ایشان مختارند كه اگر خواستند اجازه دهند و اگر مایل نبودند اجازه ندهند؛ كه در آن صورت، میهمان باید برگردد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله)، چون به در خانه گروهی می آمد، قبل از آن كه، سه بار با «سلام» آنها را آگاه كند، باز نمی گشت.»(۶)

سلام كردن به اهل منزل

یكی از زیباترین آداب دین، سلام كردن به هنگام ملاقات دیگران است. لطافت معنای این تعبیر، با توجه به آن كه نامی از نام های خداست و معنای بلندی دارد، دو چندان می گردد. بخصوص اگر به ویژگی های روحی انسان ها توجه شود، ارزش این ادب آشكار تر خواهد شد. چرا كه انسان، طبیعتاً موجودی سركش و خودخواه است. این ادب، به هنگام ورود به منزل میهمان نیز مورد توجه قرار گرفته است. قرآن كریم یكی از توصیه ها به میهمان را سلام كردن ذكر كرده است.
«یاایها الذین ءامنوا لاتدخلوا بیوتا غیر بیوتكم حتی تستانسوا وتسلموا علی اهلها؛(۷) ای كسانی كه ایمان آورده اید! به خانه هایی كه خانه های شما نیست داخل مشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید.»
«ونبئهم عن ضیف ابراهیم اذ دخلوا علیه فقالوا سلما؛(۸) و از میهمانان ابراهیم به آنان خبر ده، هنگامی كه بر او وارد شدند و سلام گفتند.»
«فإذا دخلتم بیوتا فسلموا علی انفسكم؛(۹) پس چون به خانه هایی [كه گفته شد] در آمدید، به یكدیگر سلام كنید.»
چنان كه در آیات ۵۱ و ۵۲ سوره حجر مشاهده می فرمایید، نخستین كلام میهمانان ابراهیم(علیه السلام) كه فرشتگان الهی بودند در برخورد با پیامبر خدا، «سلام» عنوان شده است. در این زمینه، روایات فراوان است. سلام كردن، حتی به هنگام ورود به منزل شخصی خود نیز تاكید شده است. به عنوان نمونه، امام صادق(علیه السلام) فرمود: «اذا دخل الرجل منكم بیته فان كان فیه احد یسلم علیهم و ان لم یكن فیه احد فلیقل السلام علینا من عند ربنا یقول الله(۱۰) «تحیة من عندالله مباركه طیبه؛(۱۱) چون یكی از شما وارد خانه اش شود، اگر كسی در آن بود بر ایشان سلام می كند و اگر كسی در خانه نبود، باید بگوید: سلام بر ما از جانب پروردگارمان، خداوند می فرماید: «درود و تحیتی است مبارك و پاك از جانب خداوند.»(۱۱)

اجتناب از مزاحمت

میهمان باید توجه داشته باشد كه دعوت از او برای مدت محدودی است. لذا نباید بیش از آن در منزل میزبان درنگ كند. این مطلب در قرآن، در مورد رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) آمده است كه مسلماً قابل تعمیم نیز می باشد: «فاذا طعمتم فانتشروا ولامستئنسین لحدیث إن ذ لكم كان یوذی النبی فیستحی منكم والله لایستحی من الحق؛(۱۲) و وقتی غذا خوردید پراكنده شوید بی آن كه سرگرم سخن گردید. این [رفتار] شما پیامبر را می رنجاند [ولی] از شما شرم می دارد، و حال آن كه خدا از حق [گویی] شرم نمی كند.»
رعایت كردن حد میهمان، از اصول فرهنگی غنی اسلام است. امام صادق(علیه السلام) به نقل از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرموده اند: «الضیافه ثلاثه اول یوم حق و الثانی و الثالث جائزه و ما بعد ذلك فانها صدقه بها علیه ثم قال (صلی الله علیه و آله): لاینزلن احدكم علی اخیه حتی یوثمه قیل: یا رسول الله، و كیف یوثمه قال (صلی الله علیه و آله): حتی لایكون عنده ما ینفق علیه؛(۱۳) میهمانی سه [روز] است: روز اول، حق است و روز دوم و سوم بخشش و بعد از آن به راستی صدقه ای است كه به او داده می شود. سپس فرمود: نباید یكی از شما [به عنوان میهمان] بر برادرش وارد شود تا جایی كه او را به گناه وادار كند. گفته شد: یا رسول الله! چگونه او را به گناه می كشاند فرمود: تا آنجا كه چیزی برای انفاق به وی نزد او نباشد.»

آداب میهمانی دادن

در فرهنگ متعادل و غنی دین اسلام، پذیرایی نیكو از میهمان نیز آداب و توصیه هایی دارد كه به برخی از آنها اشاره می كنیم:

تعجیل در تهیه غذا و پذیرایی مناسب

یكی از موارد احترام به میهمان، آن است كه پذیرایی از او را به درازا نكشانند و بهترین پذیرایی را از او به عمل آورند. این هر دو دستور را از آیه ۶۹ سوره هود كه در مورد میزبانی حضرت ابراهیم(علیه السلام) است می توان دریافت: «فما لبث ان جاء بعجل حنیذ؛ و دیری نپایید كه گوساله ای بریان آورد.»
این آیه، جریان دو میهمان گرامی حضرت ابراهیم(علیه السلام) كه دو فرشته الهی بودند و پذیرایی آن حضرت از ایشان را بیان می كند. عبارت «فما لبث؛ دیر نپایید» بیانگر سرعت عمل حضرت ابراهیم(علیه السلام) در تهیه غذا و نوع غذا (گوساله بریان) نشانه پذیرایی مناسب حضرت از میهمانان است.
هر دو مورد ذكر شده، به نوعی بزرگداشت میهمان و احترام به اوست. در روایات نیز توصیه های ظریفی در مورد پذیرایی از میهمان وارد شده است. از آن جمله این سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله): «ان من حق الضیف ان یعد له الخلال؛(۱۴) به راستی، یكی از حقوق میهمان آن است كه خلال برای او آماده شود.» دقت و ظرافت این چنین در پذیرایی از میهمان، از سوی پیامبر بزرگ كه جهانی را تا ابد تحت تاثیر انقلاب خود قرار داده است، عقل متفكران را خیره می سازد.

گرامی داشتن میهمان

نكته دیگری كه جریان میزبانی حضرت ابراهیم(علیه السلام) به ما می آموزد، گرامی داشتن میهمان است. این مطلب را به نحو مستقیم تر در سوره ذاریات مشاهده می كنیم:
«هل اتك حدیث ضیف ابراهیم المكرمین؛(۱۵) آیا خبر میهمانان ارجمند ابراهیم به تو رسید » از آنجا كه میهمانان حضرت ابراهیم(علیه السلام) با عنوان «مكرمین؛ گرامی داشته شدگان» توصیف شده اند، معلوم است كه اكرام میهمان، سنتی نیكو و ادبی جمیل است. این مسئله در روایات ما نیز به نحوه مؤكدی وارد شده است. یكی از توصیه های امیر مؤمنان(علیه السلام) در هنگام وفات، به فرزند گرامی اش این بود: «اوصیك یابنی بالصلاة عند وقتها... و اكرام الضیف؛(۱۶) فرزندم تو را به نماز در [ابتدای] وقت آن... و گرامی داشتن میهمان وصیت می كنم.»
آخرین توصیه ها پیش از مرگ، آن هم از جانب پدری به فرزندش؛ بویژه پدر و فرزندی كه كاملترین انسان ها و وصایای رسول خدایند، مسلماً ارزشمندترین نكات را در برخواهد داشت.
در روایت دیگری، امیر المؤمنین(علیه السلام) از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل كرد كه فرمود: «من حق الضیف ان تمشی معه فتخرجه من حریمك الی الباب؛(۱۷) از حقوق میهمان آن است كه [هنگام رفتن او] با او راه بروی و او را از حریم خود به سوی در راهنمایی كنی.»

پذیرفتن دعوت مومن

امام صادق (ع) در این خصوص می فرمایند: یکی از حقوق واجب مومن بر مومن این است که دعوت او را بپذیرد (18) لذا شایسته است وقتی مومنی انسان را دعوت می کند با کمال میل دعوت او را اجابت کنیم.
شایسته نیست مومن به صورت سر زده به خانه کسی وارد شود بلکه بهتر است از قبل هماهنگ کرده و ورود خود را اطلاع دهد؛ و اگر بدون هماهنگی جایی رفت و میزبان آمادگی پذیرایی نداشت و عذر او را خواست, ناراحت نشده و برگردد؛ چرا که پذیرایی از مهمان, آمادگی لازم را می خواهد و طبیعتا ممکن است در هر حال و هر شرایطی انسان آماده پذیرفتن مهمان نباشد.

نشستن در جایی که میزبان پیشنهاد می دهد

امام باقر (ع) می فرمایند: هرگاه یکی از شما به خانه برادرش وارد شد, هر جا صاحب خانه گفت, همان جا بنشیند, زیرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از میهمان آشناتر است. (19)

کسانی که به مهمانی دعوت نشده اند را همراه خود نبرد
پیامبر خدا (ص) می فرمایند: هرگاه یکی از شما به میهمانی دعوت شد, فرزندش را هم به دنبال خود راه نیندازد که اگر چنین کند, کار حرامی کرده و با نافرمانی وارد خانه میزبان شده است. (20)

آنچه را که میزبان جلو میهمان می گذارد را کم نشمارد
پیامبر خدا (ص) می فرمایند: ......... میهمان را همین گناه بس که آنچه را برادرشان در برابرشان می گذارد کم شمارند. (21)

توقف نکردن بیش از حد در خانه میزبان

پیامبر خدا (ص) می فرمایند : مهمانی یک روز و دو روز و سه روز است , بعد از آن هر چه به او دهی صدقه است (22)

پاورقی:
۱- احزاب۵۳‎/.
۲- بحارالانوار، ج،۷۲ ص۴۵۲.
۳- قرب الاسناد، حمیری قمی، ص۱۶۰؛ میزان الحكمه، حدیث ۱۱۱۱۵.
۴- آیه ۲۷.
۵- مستدرك الوسائل،ج،۸ ص۳۷۷.
۶- مستدرك الوسائل، ج،۱۴ ص۲۸۴.
۷- نور‎/ ۲۷.
۸- حجر‎/ ۵۱ و ۵۲.
۹- نور‎/ ۶۱.
۱۰- بحارالانوار، ج ،۷۳ ص۳.
۱۱- نور‎/ ۶۱ .
۱۲- احزاب۵۳‎/.
۱۳- بحارالانوار، ج،۷۲ ص۴۶۳.
۱۴- بحارالانوار، ج،۷۲ ص۴۵۵.
۱۵- ذاریات‎/ ۲۴.
۱۶- بحارالانوار، ج،۷۲ ص۴۵۹.
۱۷- بحارالانوار، ج ،۷۲ ص۴۵۱.
18- میزان الحکمه / ج7 / ص3275
19- میزان الحکمه / ج7 / ص3279
20- میزان الحکمه / ج7 / ص3279
21- میزان الحکمه / ج7 / ص3277
22- میزان الحکمه / ج7 / ص3279

منبع: رهروان ولایت