فرج الله شولی*

این روزها کمتر کسی به وظیفه اصلی و قانونی یک نماینده فکر می کند و گاهی خود کاندیداها نیز برای این که آرای بیشتری را جذب کنند ترفندهای تبلیغاتی خاصی به کار می برند که با وظیفه های ذاتی نمایندگان فاصله زیادی دارد.

برخی از نامزدها و طرفدارانشان از مشکلات موجود جامعه بهره می گیرند و حل آن مشکلات را به مردم وعده می دهند تا بتوانند حداکثر آراء را به کسب کنند.

عده ای از مردم سخنان پر از زرق و برق این کاندیداها را باور کرده و نماینده خود را بر اساس تیزرهای تبلیغاتی انتخاب می کنند.

بسیاری از مردم از وظایف نمایندگان مجلس آگاهی ندارند و انتظار دارند که آنها وظایف مدیران دستگاه های اجرایی را انجام دهند.

هنگامی که نمایندگان مجلس در محافل عمومی حضور می یابند مردم تقاضای اشتغال، وام، تامین جهیزیه و پرداخت هزینه درمان را نشان دهنده ناآگاهی آنها از وظایف نمایندگان مجلس شورای اسلامی است.

برخی از مردم تمام نارسایی های منطقه را ناشی از عملکرد ضعیف نماینده می دانند، در حالی که پرداختن به برخی از کاستی ها در حیطه وظایف نمایندگان مجلس نیست.

از این رو لازم است با در پیش بودن انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال آینده، مردم در خصوص وظایف نمایندگان و اهمیت اختیارات آنها اطلاعات بیشتری را کسب کنند.

نمایندگی منصبی است که از طریق انتخابات و رأی مردم فعلیت می یابد و دارای ویژگی های زیر است:

اول اینکه مقامی ملی است.

نمایندگان مجلس هر یک منتخب حوزه انتخابیه معینی هستند، اما نمایندگی آنان عام و از سوی همه ملت ایران است؛ چون بر اساس اصل 67 قانون اساسی، نمایندگان به گونه ای سوگند یاد می کنند که به معنای نمایندگی از طرف همه مردم کشور است نه حوزه انتخابیه ای خاص.

البته این به معنای نفی ارتباط نمایندگان با مردم حوزه انتخابیه خود نیست.

دوم اینکه نمایندگی ، امری کلی است.

اینکه نمایندگی ، امری کلی است که و نمایندگان هم در حدود اختیاراتی که به گونه فردی به آنها داده شده است و هم در حدود وظایف و اختیاراتشان به گونه گروهی تحت عنوان مجلس شورای اسلامی به وظایف خود عمل می کنند.

سوم اینکه نمایندگی غیر قابل عزل است.

اینکه نمایندگی غیر قابل عزل است، یعنی انتخاب کنندگان (بر خلاف وکالت در حقوق خصوصی)، نمی توانند هر وقت لازم بدانند، نماینده خود را عزل کنند، و نماینده می تواند تا پایان دوره نمایندگی خود، بدون اجبار برای پاسخگوی به موکلین به طور مستقل مشغول انجام وظیفه شود.

دیگر اینکه مقام نمایندگی دارای دو ویژگی زیر است:

اول اینکه قائم به شخص است.

یعنی این مقام به هیچ عنوان قابل واگذاری به دیگری نیست و نماینده منتخب مردم نمی تواند مقام خود را به دیگری واگذار کند.

بند اول اصل 85 قانون اساسی به صراحت به این موضوع اشاره کرده است.

دوم اینکه مقام نمایندگی مشارکتی است نه شخصی و مستقل.

یعنی نمایندگان به صورت مشترک در تصمیم گیری های مجلس شرکت می کنند و مصوبات با رأی اکثریت به تصویب می رسد و به نام مجلس اعتبار و شایستگی اجرا می یابد.

وظایف اصلی نمایندگان مجلس چیست؟

نمایندگان مجلس و به طور کلی مجلس شورای اسلامی دو وظیفه اصلی دارند:

قانون گذاری:

بر اساس اصل هفتاد و یکم قانون اساسی مجلس شورای اسلامی صلاحیت عام قانون گذاری را دارا می باشد: «مجلس شورای اسلامی در عموم مسایل در حدود مقرر در قانون اساسی می تواند قانون وضع کند».

نظارت

مجلس شورای اسلامی علاوه بر وظیفه قانون گذاری، مسئولیت های نظارتی نیز بر عهده دارد:

1٫ نظارت (دخالت) مجلس در تشکیل دولت:

وزرا پس از انتخاب توسط رئیس جمهور، برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی می شوند (اصل 133 قانون اساسی) و مجلس باید نظر خود را مبنی بر اعتماد یا عدم اعتماد به فرد فرد آنها اعلام کند (اصل 87 قانون اساسی)

 با خواندن و بررسی این وظایف است که می توان فهمید جایگاه مجلس شورای اسلامی در کشور ایران جایگاه رفیع و بالایی است و این نمایندگان مردم هستند که در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های کلان جامعه از قدرت و توانایی بالایی برخوردار هستند.

همه گان باید بدانیم؛ سرمایه گذاری، ایجاد کارخانجات تولیدی، عزل و نصب مدیران دستگاه های اجرایی، رفع بیکاری و ایجاد اشتغال، ارائه خدمات از قبیل آب، جاده، برق، گاز، تلفن و غیره از وظایف قوه مجریه و نماینده عالی دولت در شهرستان یا استان است نه نمایندگان.

نماینده مجلس در مقام وکیل مردم موظف به نظارت بر اجرای این امور در منطقه و کشور است و حق دخالت در اجرای آنان را ندارد.

متاسفانه پیگیری اموری که در حیطه کاری نمایندگان نیست و کار اصلی قوه مجریه است توسط برخی نمایندگان مجلس به یک عادت معمول تبدیل شده و در انظار عمومی مردم نماینده ای را موفق تر می دانند که بتواند در ادارات کل استانی بیشتر نیرو را بگمارد و با سرکشی مدام و دیدارهای مختلف با آحاد مردم و نگارش مکاتبات و گرفتن وقت ملاقات با مسئولین به مشکلات یکایک موکلینش رسیدگی کند.

مجلس شورای اسلامی بعنوان نماد تنفیذ اختیار به نخبگان جامعه، باید همواره مورد توجه و مراقبت ویژه‌ای باشد. از این رو وظیفه مردم در قبال رای خود به نمایندگان مجلس با پایان انتخابات به پایان نمی‌رسد. نمایندگان مجلس منتخبان مردمی هستند که برای زندگی بهتر خود و دیگران از سوی آن‌ها انتخاب شده‌اند و به همین دلیل این انتخاب باید مراقبت شود تا در میان تحولات مختلف، اصالت خود را حفظ کند.

در کشورهای توسعه یافته دنیا، پرسشگری از منتخبین ملت، خواه در کسوت ریاست جمهور یا نمایندگان مجلس جزئی از فرهنگ عمومی مردم به شمار می‌رود. در این کشور‌ها، افرادی که به وعده‌های انتخاباتی خود عمل نکنند، محکوم به ترک صحنه سیاسی کشورشان هستند و تا زمانی که اعتماد از دست رفته مردم به آن‌ها بازنگردد، توفیقی در فعالیت‌ها و هماوردهای سیاسی ندارند.

اما در ایران...

به نظر می‌رسد، عدم توسعه یافتگی کافی سیاسی و فرهنگی در ایران، صحنه فعالیت‌های سیاسی را به گونه دیگری رقم می‌زند. بسیاری از نمایندگان مجلس هشتم، به رغم مماشات با دولت احمدی‌نژاد در مجلس نهم هم بعنوان نماینده انتخاب شدند و این نشان می‌دهد ما تلاش زیادی برای پیگیری عملکرد منتخبان خود نداشته و باعث شدیم تفکر مقابل نوگرایی و پیشرفت، در مجلس خودنمایی کند.

باید اینطور گفت که ما بعنوان شهروندان ایران باید یاد بگیریم مطالبات خود از نمایندگان مجلس شورای اسلامی را طرح و از آن مهم‌تر پیگیری کنیم. پرسشگری امری دائمی است که در رابطه میان ملت و دولت باید نهادینه شود، پرسشگری از نمایندگان مجلس مهم‌ترین زمینه بروز این رفتار اجتماعی محسوب می‌شود.

تصور کنید اکثر مردم کشور، مشروح مذاکرات نمایندگان مجلس را دنبال کنند و در کوچه و خیابان راجع به آن با یکدیگر صحبت کنند. در این صورت نمایندگان مجلس تلاش می‌کنند بیشترین و بهترین مواضع را در قبال شرایط اتخاذ و برای حفظ منافع ملی تلاش کنند. پرسشگری مردم از نمایندگان مجلس، بیانگر پختگی سیاسی و می‌تواند یکی از نشانه‌های توسعه سیاسی کشور‌ها باشد. براساس سوگندی که نمایندگان مجلس هنگام ورود به این عرصه یاد کرده‌اند، آن‌ها باید تمام تلاش خود را برای احقاق حقوق ملت اعم از سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... به کار گیرند که این مساله نیازمند مراقبت و پیگیری از سوی مردم است.

نظارت مردمی بر عملکرد دولتمردان، عرصه سیاسی کشور را تبدیل به یک رقابت می‌کند؛ رقابت بر سر جلب اعتماد مردم. این رقابت اگرچه در سطح سیاست مداران در جریان است، اما دستاوردهای آن برای عموم جامعه خواهد بود؛ به طوری که فضای سیاسی کشور از شرایط «کدخدا محوری» خارج شده و در ‌‌نهایت عملکرد افراد مورد توجه قرار می‌گیرد.

این بدان معنی است که همه افراد جامعه با دارا بودن شرایط لازم می‌توانند برای داشتن جامعه بهتر تلاش کنند. در این شرایط، افرادی که تشنه قدرت کنترل نشده هستند نیز مجبور به بازی در زمین شهروندان می‌شوند، چرا که ممکن است از نظر مردم و آحاد جامعه، انسان‌های لایقی برای سپردن امور کشور به حساب نیایند./ص

*کارشناس مسئول آسیب های اجتماعی آموزش فنی و حرفه ای استان بوشهر