اتحاد خبر-مرضیه غلامشاهی-زهره عرب: در عصر یکی از روزهای زمستانی، «هادی پورعطایی» آوازخوان، خواننده موسیقی مقامی و نوازنده دوتار خراسانی فرزند استاد غلامعلی پورعطایی در دفتر هفته نامه اتحاد جنوب حضور یافت. با او از موسیقی و پدر حرف زدیم و ما را به نوای دوتار سحرآمیز خود و میراث دست نخورده ای از پدر و دیگر اساتید منطقه خراسان بزرگ دعوت کرد و چه میزبان خوبی است مردی از جنس استاد پورعطایی بزرگ که آوای جاودانه «نوایی نوایی» را در گوش میلیون ها ایرانی جاودانه کرد.

هادی پور عطایی متولد 21 اسفند 1362 در شهرستان تربت جام خراسان مرکزی است. او از سن 7 سالگی نواختن دوتار را نزد پدر آغاز کرد و از سن 17 سالگی نیز مشغول به تدریس این ساز شد. از جمله افتخارات وی می توان به مقام سوم جشنواره فجر در سال 1375، کسب مقام دوم در جشنواره موسیقی نواحی در کرمان، مقام اول جشنواره کرمان در سال 82، مقام اول جشنواره موسیقی نواحی تربت جام، مقام اول جشنواره ارتش تهران و اجراهای متعدد در جشنواره فجر تهران، جشنواره موسیقی نواحی کرمان، جشنواره موسیقی کرج، و شبکه های مختلف رادیو و تلویزیون و همچنین اجرای کنسرت هایی در تهران، اصفهان، شیراز، در تالار رودکی، تالار وحدت، مجتمع رعد و... اشاره نمود. وی همچنین تجربه بازیگری و اجرای موسیقی در چند فیلم را در کارنامه هنری خود دارد. هادی پورعطایی فرزند غلام‌علی پورعطایی (۱۳۲۶ - ۱۳۹۳) خواننده و نوازنده دوتار و سرآوازهای عارفانه و عاشقانه خراسان و پیشکسوت موسیقی نواحی خراسان است. پورعطایی پدر برای خواندن «نوایی نوایی» و دیگر عاشقانه‌های خراسانی شهرت و محبوبیتی فراوان داشت. شما را به خواندن گفتگوی «اتحاد جنوب» با این نوازنده جوان و پرشور و البته بااستعداد دعوت می کنیم:

*آقای پورعطایی، حال موسیقی کشورمان چطور است؟
در واقع اگر بخواهم واقعیت جریان موسیقی را بگویم اوضاع موسیقی کشور ما افتضاح است و با مشکلات بسیاری از بعد موسیقی ردیف (ایرانی) و هم از لحاظ موسیقی نواحی ایران که منظور من بیشتر موسیقی مقامی است روبرو هستیم. در عصر حاضر با رفتن اساتیدی که هر کدام سمبل یک فرهنگ و تاریخ  و گنج های تاریخی این سرزمین بودند ما دیگر موسیقی به معنای حقیقی نداریم. بعد از گوهرهایی که ما از دست دادیم موسیقی مُرد و یتیم شد و این را به جرات و با صراحت می گویم که ما موسیقی نداریم و در حال حاضر وضعیت مفتضحانه ای در این عرصه در جریان است. در حال حاضر حتی سازهای ملی کشور ما ناشناس و گمنام هستند، و جوانان ما کمتر با این سازها آشنا شده اند.

*علت مهجور ماندن موسیقی مقامی علی رغم محبوبیت آن در چیست؟
شوربختانه این بحث به متولیان فرهنگ و هنر مانند ارشاد، حوزه هنری، خانه موسیقی، و نهادهای مربوط به این حوزه برمی گردد که هیچگونه حمایتی از موسیقی و هنرمندان این عرصه به عمل نیاورده اند و به همین علت موسیقی ما دستخوش یک مافیا شده است. موسیقی مقامی یک گنج است و اگر این سنگ اندازی ها انجام شود در نهایت چیزی از این گنجینه ارزشمند باقی نخواهد ماند. متاسفانه ما در عصر بی هویتی هستیم، عصری که هویت ها از دست رفته و موسیقی مقامی که هویت یک کشور است امروزه دستخوش مافیا و بی مهری های مسئولان شده است.

*خاستگاه موسیقی مقامی خراسان کجاست؟ در واقع می خواهیم به اینجا برسیم که سهم خراسان در این موسیقی به چه اندازه است؟
موسیقی مقامی موسیقی شرق خراسان است و تربت جام پایتخت موسیقی مقامی و دوتار نیز پدر سازهای ایرانی است؛ به همین خاطر تربت جام به عنوان خاستگاه این نوع موسیقی مطرح است. موسیقی دستگاهی ایران نیز برگرفته از موسیقی نواحی است و یک گنجینه ای است که شاخه های آن یک درخت را تشکیل می دهند. موسیقی نواحی سرچشمه ردیف موسیقی دستگاهی ایران است و موسیقی ایران هر چه دارد زاییده‌ی موسیقی نواحی است.

*جناب پورعطایی در واقع سوال بعدی من را هم شما پاسخ فرمودید که چرا از تربت جام به عنوان پایتخت موسیقی مقامی یاد می کنند. آنطور که به خاطر دارم شما در سال 93 به همراه آقای «سیامک کمالیان» در برازجان یک کنسرت داشتید، از آن تجربه برایمان بگویید.
ما به مدت دو سال با آقای کمالیان تمرین داشتیم و من به برازجان می آمدم. اولین حضور من در بوشهر و برازجان نیز به واسطه آقای کمالیان بود، البته دوستان دیگری هم داشتم اما ارتباط من با استان بوشهر از طریق ایشان آغاز شد. چندین مرتبه آمدم و مدت مدیدی را در برازجان و بوشهر بودم و حتی یکبار هم به دلیل رفت و آمدی که داشتم در مسیر برگشت تصادف کردم و دستم شکست! آقای کمالیان زحمات زیادی را متقبل شدند و در گیر و دار اخذ مجوزها تلاش زیادی نمودند، ولی متاسفانه حمایت چندانی وجود نداشت.
بنده سه چهار روز قبل از کنسرت به برازجان و نزد آقای کمالیان آمدم و با هم تمرین می کردیم. دو روز قبل از کنسرت بود که متوجه شدم پدر پرواز کردند و آنجا بود که مجبور شدم به خراسان برگردم و باز هم به خاطر اینکه اینها خیلی زحمت کشیده بودند کنسرت را به تعویق انداختیم و بعد از گذشت ده روز یا دو هفته بود که کنسرت را برگزار کردیم.

*آیا می توانیم این نوید را به دوستداران موسیقی در استان بوشهر بدهیم که برای بار دوم هادی پورعطایی در برازجان کنسرتی خواهد داشت؟
قطعا، اگر مورد حمایت باشیم بله. ان شالله که برای آشنایی بیشتر نسل جدید با موسیقی نواحی این اتفاق خجسته رخ بدهد.

*کیفیت جشنواره های داخلی را چطور می بینید؟
سال 75 اولین حضور من در جشنواره موسیقی در تالار وحدت بود، در سال 79 و 80 و 82 نیز در کرمان جشنواره موسیقی نواحی برگزار شد. اما چند سالی هست که من دیگر در جشنواره های موسیقی شرکت نمی کنم زیرا داوران سطح بسیار پایینی دارند و افرادی که در مورد دوتار و موسیقی نواحی نظر می دهند اصلا در این سطح نیستند. در قیاس با استاد سرور احمدی، استاد سالار احمدی، پدرم (استاد غلامعلی پورعطایی)... و کسانی که هر کدام از قله های موسیقی و گوهران بی بدیل و پدیده های این سرزمین بودند، متاسفانه امروز می بینیم که حتی داوران جشنواره ها همسن و سال خود بنده هستند و من متاسفم که تا این اندازه سطح موسیقی پایین آمده، تا جایی که می توان گفت موسیقی نواحی از بین رفته است. حتی در موسیقی کلاسیک ایرانی نیز با رفتن بزرگانی چون استاد لطفی همین نظر را دارم اما چون تخصص چندانی ندارم نظر نمی دهم.

*آیا ما در موسیقی داخلی دچار نوعی گم گشتگی و دلزدگی شده ایم؟
جامعه هنری ما در سطح کلان دچار یک گم گشتگی شده است که خیلی از عوامل در این امر دخیل هستند. در واقع شکاف بین مدرنیته و سنت ها به وجود آمده که این همان گم شدن ریشه ها و سنت ها است. شما نمی توانید بگویید بنای تخت جمشید باید مدرن شود و مجهز به پله برقی و آسانسور باشد، که آن زمان وجود نداشته و الان که هست، نصب و تجهیز شود، چون ذات و اصالت یک بنای باستانی را نمی توان عوض کرد. موسیقی هم همین است، موسیقی نواحی روایت تاریخ است، راوی کردارها، رفتارها و بینش ها و گویش های یک اقوام، از بعد جغرافیایی، فرهنگی و جنبه های دیگر تاریخ یک سرزمین. اما متاسفانه امروزه موسیقی ما، خصوصا موسیقی نواحی به شدت ضعیف شده است. در قدیم کسی که 60 سال ساز میزد و پژوهش میکرد، و در این حوزه زحمت می کشید میشد استاد. یعنی با تکیه بر تجربه و تخصص... اما امروز کسانی که دهه 50 هم به دنیا آمده اند لقب استاد به خود داده اند. به قول آقای بهمن رجبی، "من دنبال شاگرد می گردم؛ امروز استاد زیاد شده است!".

*برخورد مسئولین و ارشاد استان خراسان و تربت جام با موسیقی مقامی و هنرمندان چگونه است؟
موسیقی تربت جام بیشترین لطمه را از مسئولین و ارشاد تربت جام و خراسان خورده است و اینکه ارشاد تربت جام و خراسان در تلاش است و می کوشد برای از بین بردن موسیقی و هنرمندان این دیار.
فکر نمی کنم هیچ تاریخی به هنر و هنرمند چنین ظلمی کرده باشد، رسانه های ما نیز بسیار خیانت کردند و سانسور انجام گرفت. چرا صدا و سیما و رسانه ملی ما نباید تصویر ساز را نشان بدهد؟ اگر مشکلی وجود داشته باشد از صدای ساز است نه از تصویر آن. جوان امروز ما هنوز دوتار را نمی شناسد، و فرق کمانچه و ارگ و گیتار و دهل را نمی داند. این فقر فرهنگی است، و آن هم از ضعف متولیان هنر ناشی می شود.

*شما کسی هستید که میراث دار موسیقی نواحی بودید، آیا اجازه ی تحریف و دستکاری برای رسیدن به نوعی بدعت در این موسیقی را دارید؟ و اصلا امکان این کار وجود دارد؟
امروزه ما چیزی به اسم نوآوری نداریم، من تنها کسی در خانواده هستم که بیشترین حضور را در کنار پدرم داشته ام و پس از پرواز پدرم دیگر در کنار خانواده کار نمی کردم. جشنواره ها و فستیوال های زیادی را در کنار پدرم بوده ام و تنها کسی در خانواده بودم که اصالت موسیقی برایم بسیار مهم بوده. مگر می شود کمانچه را در کنار گیتار و دوتار در دست بگیرم و آن را بدعت بدانم و بعد خود را میراث دار پورعطایی بدانم؟ این به نظر من عوام فریبی است.
ضربه ای که به موسیقی ما خورده از مخاطب است، امروزه چیزی که به عنوان نوآوری می شناسیم تخریب یک فرهنگ و یک تمدن است. شما نمی توانید الماس را به آهن تبدیل کنید، و آلیاژ طلا را از آن کم کنید و بگویید نوآوری کرده ایم. چرا نمی آییم روی شناخت و شعور مخاطب کار کنیم؟ چرا فرهنگسازی نمی کنیم و آگاهی مخاطب را بالا نمی بریم؟ ما ارزش ها را نابود می کنیم و اسم آن را نوآوری می گذاریم، امروزه افرادی که هیچ چیزی از موسیقی نمی دانند ساز در دست می گیرند و مدعی نوازندگی و استادی هستند.
ما راوی هستیم، یک راوی باید در کارش صداقت داشته باشد، نه اینکه تیشه به ریشه هنر بزند و اسم آن را نوآوری و خلاقیت بگذارد. نوآوری آن چیزی نیست که یک شخص در موسیقی نواحی به وجود بیاورد، در حقیقت آن چیزی که چندین هزار سال تاریخ دارد و برگرفته از آداب و سنن و فرهنگ و گویش و جغرافیای یک سرزمین است، چیزی نیست که دستکاری شود و یا اینکه یک شخص آن را دستکاری و تحریف نماید. نوآوری چیزی نیست که یک شبه توسط یک شخص انجام بشود و فردی که تازه ساز در دست گرفته و یا آموزشگاه موسیقی می رود بگوید من نوآوری انجام می دهم!
اساتید قدیمی پنجاه شصت سال ساز میزده و تجربه داشته اند و بعد خشتی به این بنای سترگ می افزوده اند. در حالی که این مسائل ارتباطی به موسیقی اقوام و نواحی و مقامی ندارد، موسیقی مقامی در حقیقت یعنی شناسنامه یک سرزمین.

*با توجه به حضور شما در عرصه سینما و تئاتر، می خواهم از ارتباط میان موسیقی و تئاتر بپرسم. آیا موفقیت شما در تئاتر هم به اندازه موسیقی بوده است؟
پدر در 24 مستند و فیلم و سریال بازی کرد اما بنده در واقع بازیگر نیستم و در این عرصه فعالیت چندانی هم ندارم. تنها دو سریال کار کردم که در یکی فقط ساز میزدم و در دیگری هم اجرای موسیقی داشتم و هم بازی می کردم. در سریال «از یاد رفته» به کارگردانی فریدون حسن پور و فیلم سینمایی «بابا عزیز» به کارگردانی ناصر خمیر ساز نواختم؛ همچنین در تله فیلم «پای پیاده» به کارگردانی مجید مظفری فقط صدای ساز من ضبط شده است. در حقیقت من وارد سینما نشدم و هیچ شناختی در این حوزه ندارم و فعالیتی هم ندارم. حضورم به درخواست دوستان بود و در این چند کار دعوت شدم که این هم بیشتر بر پایه موسیقی من بود. اما احساس می کنم اگر موسیقی را از سینما و تئاتر یا نمایش و تلویزیون بگیرید خیلی بی معنا می شد به نظر من موسیقی به نمایش روح بخشیده است.

*به عنوان سوال آخر، با توجه به ارادت خاصی که به پدر دارید و در واقع تمام ایران این احساس را دارند، در موسیقی دوتارنوازی چقدر خودتان را فرزند پورعطایی بزرگ می دانید.
پدر دایره المعارف و مرجع موسیقی شرق و جنوب خراسان بودند و پژوهش های زیادی نیز در این حوزه داشته اند. صدای پدر تکرارنشدنی است و آثار زیادی از ایشان بر جای مانده که موید این موضوع است، خصوصا قطعه نوایی نوایی که جهانی شد، بنده تنها کسی بودم که حتی با خانواده بر سر اصالتها جنگ داشتم و خیلی قدیمی فکر می کردم. حتی دوتار را به شکل استاد سرور احمدی می نواختم، شیوه نواختن ایشان مخاطب پسند نیست و خیلی تخصصی می نوازند. حق استاد سرور احمدی خیلی ضایع شد همانطور که حق پدر و دیگر اساتید ضایع گردید. متاسفانه ارشاد تربت جام بسیار ظلم کرد به موسیقی نواحی. فکر کنم سال 80 بود که پدر هم در مجموعه سینما وحدت اجرا داشتند، آنجا نیروی انتظامی و حراست با هنرمندان برخورد فیزیکی داشتند؛ که من گفتم شما لیاقت هنر را ندارید و این عزیزان همه در فرانسه به عنوان ستاره های هنر شرق شناخته می شوند ولی در ایران زیر مشت و لگدهای ارشاد هستند!