وحید عبد علی پور

مسئله پوشش زنان یکی از موارد چالش برانگیز دوران معاصر و به خصوص عصر حاضر است و در این میان جسم زن همواره میدان جنگ میان طرف های متخاصم درباره این موضوع بوده است. در این میان موضوع پوشش مردان هرچند از این امر مستثنی نبوده ولی به شدت دخالت در پوشش زنان نیست. در ایران پیشرفت جامعه تأثیر مستقیم بر نوع پوشش مردم داشت ولی با شکل گیری دولت مدرن رضاشاه و اجرای قانون کشف حجاب برای اولین بار این موضوع بار سیاسی گرفت و حکومت به صورت فعال دست به تنظیم قانون ضد حجاب زد و حتی برای حذف نهایی آن اقدام به برداشت فیزیکی حجاب از سر زنان کرد.

از سوی دیگر در سالهای ماقبل سقوط محمد رضاشاه بعضی از زنان برای نشان دادن مخالفت با نظام و ایدئولوژی نظام حاکم حجاب بر سر کردند. در حقیقت حجاب نوعی پیام سیاسی تلقی می شد. اما پس از سقوط رژیم شاه یکی از چالش هایی که پیوسته نظام سیاسی جدید با آن مواجه بود، قانون حجاب اجباری یا حجاب قانونی در کشور است. نخستین جرقه های این قانون در شانزدهم اسفند سال 57 برداشته شد. در این تاریخ امام خمینی در جمع طلاب قم اعلام کرد: «زنان اسلامی باید با حجاب اسلامی بیرون بیایند. به من گزارش داده اند که در وزارت خانه های ما زنها لخت هستند و این خلاف شرع است زنها می توانند در کارهای اجتماعی شرکت کنند ولی با حجاب اسلامی»

سخنان امام را می توان در دو چارچوب اجبار فرهنگی ناشی از فرهنگ سنتی موجود در جامعه ایرانی و تحمیل ایدئولوژیکی نشات گرفته از آموزه های ایدئولوژیک نظام جمهوری اسلامی ایران   تحلیل کرد. اجبار فرهنگی از باورهای موجود در جامعه سنتی و مرد سالار ایران سرچشمه می گیرد، در این راستا شرع، عرف و سنت اجازه بی حجابی را به زن مسلمان نمی دهد. در این فرهنگ مرد ها به عنوان صاحبان اصلی زن نقش تعیین کننده در انتخاب نوع پوشش زنان دارند. از سوی دیگر ایدئولوژی حاکم بر نظام جمهوری اسلامی که از نوع اسلام شیعی و انقلابی است، بر این باور بوده که جامعه و روابط اجتماعی می بایست بر اساس ارزش های اسلامی اداره شود. لذا وظیفه خود می داند که نوع پوشش مردان و زنان مسلمان را انتخاب نماید. بنابراین مجلس شورای اسلامی در این راستا قانون حجاب را در سال 1362 به تصویب رساند.

مطابق این قانون هر زنی فقط در صورتی می تواند در اجتماع حاضر شود که بدن خود را در چارچوب استانداردهای تعیین شده بپوشاند در غیر این صورت با وی برخورد خواهد شد هر شخصی هم این حق را دارد تا به او تذکر دهد و با او برخورد کند از پلیس گرفته تا یک شهروند معمولی .   مجازات های تعیین شده برای آن نیز از 10 روز تا 2 ماه حبس یا 74 ضربه شلاق در نظر گرفته شده است.

در سال 1396 گزارشی توسط مرکز بررسی های استراتژیک درباره «حجاب در ایران» منتشر شده است که ارزش ها، نگرش ها و فرهنگ عمومی مردم ایران درباره حجاب در قبل از انقلاب و ایران امروز را نشان می دهد. به موجب این گزارش در تحقیقی که توسط علی اسدی در سال 1353 یعنی چهار سال قبل از انقلاب منتشر شده است نشان می دهد که سه چهارم جمعیت یعنی 75 درصد ترجیع می دادند همسر با حجاب داشته باشند و 7 درصد نیز تمایل به داشتن همسر بی حجاب داشتند. بنابر این مشاهده می شود که قانون حجاب در شرایطی اعمال شده است که فرهنگ عمومی حاکم بر جامعه ایرانی با آن موافق بوده و فقط 25 درصد به آن تمایلی نداشته اند.

گرچه این سطح نگرش در سالهای پس از انقلاب تغییر می کند. بر اساس همین گزارش نزدیک به نیمی از پاسخ‌دهندگان به پژوهش سال ۱۳۹۳معتقدند حجاب مسئله‌ای شخصی است و دولت نباید در آن دخالت کند. این میزان در سال ۸۵ برابر 34.8 رصد بوده که نشان می‌دهد تعداد افرادی که معتقدند دولت نباید در بحث حجاب دخالتی کند، در این مدت افزایش ۱۵ درصدی داشته است. این مسئله یکی از بزرگترین تغییرات اجتماعی و فرهنگی از زمان انقلاب اسلامی در سال 1357 تاکنون پنداشته می شود.

نتایج یک نظرسنجی دیگر با موضوع «موافقت یا مخالفت با حجاب قانونی» نیز که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1394 صورت گرفته بود، نشان میدهد که مخالفان حجاب قانونی در تمام استانهای ایران به جز یک استان چند برابر موافقان آن هستند . طبق این نظرسنجی 87.3 درصد کل جمعیت کشور موافق حجاب اختیاری بوده و تنها 21.7 درصد از حجاب قانونی حمایت میکنند. در این پژوهش همچنان پرسیده شده است که آیا حکومت باید علیه زنانی که در ملاء عام چادر نپوشیده اند، اقدام کند؟ در سال 1385، حدود نیمی از مردم گفتند که حکومت باید دست به اقداماتی بزند اما سه سال بعد، شمار چنین افرادی به ۳۹ درصد کاهش یافت.

لغت نامه دهخدا یکی از مرجع‌های معتبر در ایران درباره واژه حجاب نوشته: در ادوار حکومت مادر بر خانواده بشری، حجاب نمی‌توانست وجود داشته باشد بلکه قدیمی ترین نوع حجاب را بایستی از آغاز دوره پدر شاهی یعنی حکومت پدر بر خانواده جستجو کرد. در این دوره است که زن در عداد اموال مرد در می آید و چون آن را مورد توجه دیگران می یابد به فکر پنهان کردن وی در می‌آید. از سوی دیگر پوشش انسان‌ها نتيجه مخلوطى از دين، فرهنگ، آداب و رسوم و تاثيرات آب هوايی است ولى وقتى دولت پا به ميدان مى گذارد و با استفاده از قدرت مشروع خود راه طبيعى پيشرفت و تغيير پوشش را تغيير مى دهد اين موضوع از حيطه توليد فرهنگى خارج شده و پا به ميدان ايدئولوژى و سياست مى گذارد.

گرچه در اوایل انقلاب قانون حجاب ناشی از ایدئولوژی نظام جمهوری اسلامی بود ولی اکثریت مردم و فرهنگ عمومی جامعه نیز با آن موافق بودند. ولی در زمانه فعلی اوضاع دگرگون شده، فرهنگ جامعه در زمینه حجاب تغییر یافته و دیگر اکثریت جامعه خواهان حجاب قانونی نیستند و بر حجاب اختیاری تأکید دارند. لذا در شرایطی که حجاب قانونی در نظر اکثریت جامعه کمرنگ گردیده این ایدئولوژی حاکم بر نظام سیاسی ایران است که همچنان سفت و سخت پای قانون حجاب ایستاده و همچنان از آن حمایت می کند.

در این میان موضع گیری دولت تدبیر و امید نیز در باب حجاب بسیار محافظه کارانه بوده است. حسن روحانی طرفدار نگاهی است که با وجود حفظ فاصله از پذیرش پوشش اختیاری و رفع اجبار از حجاب اسلامی، خواهان انعطاف نظام در زمینه برخورد با «بدحجابان» است. روحانی در همایش انتخاباتی خود که روز هجدهم خردادماه 92 در ورزشگاه شیرودی تهران برگزار شد، گفت: «کاری می‌کنم دختران احساس امنیت کنند و نخواهم گذاشت ماموری بی‌نام و نشان از کسی سوال کند». روحانی بدون آنکه حرفی از حق زنان برای انتخاب نوع پوشش‌شان بزند، بلافاصله اضافه کرد: «دختران جامعه خود حافظ حجاب و عفاف هستند». در کل باید گفت: که تصمیم گیری کلان در باره حجاب قانونی نه در توان دولت است و نه اعتقاد و الزامی برای تغییر آن در دولت دوازدهم وجود دارد، تا به جد بتوان گفت: دولت همچنان به چهارچوب های ایدئولوژیک نظام در خصوص حجاب قانونی پایبند است.