غلامرضا راستان*

اکنون که زمان بازگشایی مدارس پس از تعطیلات تایبستانی فرا رسیده شاید یکی از معضلاتی که دامنگیر خانواده ها می گردد ترس از مدرسه یا بیزاری از مدرسه و مدرسه گریزی دانش آموزان باشد. بدیهی است که هر گونه معضل اجتماعی قبل از اتفاق قابل پیشگیری است و پس از اتفاق نیز می توان در رفع آن اقدام نمود اما باید دانست که پیشگیری بهتر و مقدم تر از درمان است. در وهله ی اول باید اذعان کرد که علل این معضل در مقاطع مختلف تحصیلی و حتی شرایط اجتماعی هر جامعه با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال کودکانی که برای اولین بار مدرسه را تجربه می کنند و در کلاس اول دبستان پذیرش می شوند شرایط متفاوتی با دانش آموزان مقاطع بالاتر از خود دارند. دانش آموزانی که دوره کودکستان و پیش دبستانی را تجربه نکرده اند علاقمندی کمتری در پذیرش مدرسه از خود نشان می دهند و شاید برای ورود به مدرسه در مقابل فشار والدین مقاومت بیشتری از خود نشان دهند. بدیهی است بین مدرسه گریزی و مدرسه هراسی تفاوت وجود دارد.

دانش آموزان مدرسه گریز آن هایی هستند که به مدرسه می روند اما به عناوین مختلف از مدرسه فرار می کنند. دانش آموزان مدرسه هراس گروهی هستند که به طور مرتب به مدرسه می روند ولی در تمام طول تحصیل از مدرسه می ترسند و ترس را با خود به مدرسه می برند. به ترتیب علل مختلفی در هر دو زمینه فوق وجود دارد. خانواده هائی که در سنین پیش از دبستان حاضر به جدائی کودکان از محیط خانواده نمی باشند بیشتر درگیر این موضوع هستند زیرا کودک نتوانسته بیرون از محیط خانه مهارتهای اجتماعی و اعتماد به نفس را در خود بارور کند.

به طور کلی رویگردانی از مدرسه از علل عاطفی و عدم اعتماد به نفس کودک ریشه می گیرد. عامل دیگر ترس از محیط جدید و برخورد با سایر افراد در گروه همسالان خود می باشد به طوری که کودک نمی تواند ارتباط و تعامل اجتماعی با همسالان برقرار کند. عامل دیگر علاقمندی مفرط کودک به مادر است که افراط در محبت کودک مسئله را از حالت طبیعی خارج کرده و متاسفانه ترس از جدائی کودک از مادر در ذهن کودک نقش بسته است. عوامل دیگری از قبیل عدم خودباوری، عدم شناخت محیط اجتماعی پیرامون خود ایجاد ترس موهوم از شخصیت معلم در ذهن کودک به طوری که از شخصیت و چهره ی معلم متاسفانه فردی بی رحم و خشن در ذهن کودک به تصویر کشیده شده است.

مورد دیگر جابجائی دانش آموز از مدرسه ای به مدرسه دیگر و یا از کلاسی به کلاس دیگر که این مورد در تمام مقاطع تحصیلی دانش آموز اثری منفی به دنبال دارد. بدیهی است مواردی از قبیل عدم توجه به تقاضای کودک در زمینه فراهم نمودن وسایل تحصیلی، البسه موردنیاز و یا سایر امکانات رفاهی با توجه به نیاز دانش آموز در مقاطع تحصیلی مناسب در حد منطقی می تواند در بی توجهی و مدرسه گریزی دانش آموز موثر باشد. کودکانی که ارتباط عاطفی شدید با مادر دارند و با تکرار عباراتی ظاهرا دلسوزانه اما در اصل مخرب از قبیل "فرزندم باید صبح زود از خواب بیدار شود، طفلکی گناه دارد، مدیر و معلم مدرسه دلسوز بچه نیستند، بچه ها همدیگر را کتک می زنند"، و سایر عبارات غیرعلمی و غیرمنطقی در مدرسه هراسی دانش آموز تاثیرگذار است.

عواملی که در مدرسه گریزی دانش آموزان مقاطع تحصیلی بالاتر مشاهده می شوند عبارتند از: وضعیت نابسامان اقتصادی دانش آموز، عدم انگیزه دانش آموز مقاطع بالاتر در راستای کاریابی و اشتغال پس از فارغ التحصیلی، عدم استعداد مناسب و بهره هوشی بالا، تحت تاثیر قرار گرفتن روش عملکردی و رفتاری دوستان ناباب به طوری که متاسفانه شاید بروز پدیده اعتیاد و یا عدم تکوین تکاملی شخصیت دانش آموز از مهمترین عامل مدرسه گریزی تلقی شود.

عوامل دیگری از قبیل تمایل به بزهکاری و احساس خودکم بینی و بروز اختلالات جسمی و روانی نیز یکی از دلایل مدرسه گریزی است. عوامل ذیل می تواند در رفع این معضل مفید واقع شود: 1- تشویق و ایجاد انگیزه در کودک توسط اولیا و بستگان نزدیک. 2- ثبت نام کودک در مدرسه ای که حتی الامکان دوستان و همسالان کودک در همان مدرسه پذیرفته شده اند. 3- ارتباط تنگاتنگ بین اولیاء با معلمان در طول سال تحصیلی. 4- عدم فشار و اجبار بر کودک در زمینه انجام تکالیف به خصوص در ماه های اول سال تحصیلی. 5- ایجاد برنامه های شاد و متنوع برای مقطع دبستان و به طور کلی فراهم کردن فضائی مناسب، آرام و نشاط آور. 6- دایر کردن اتاق مددکاری و مشاوره در هر مدرسه از ضروریات به نظر می رسد که دو مورد فوق بر عهده مدیریت مدارس و آموزش و پرورش خواهد بود. 7- برقراری ارتباط دوستی معلم و کارکنان آموزشگاه با دانش آموز به طوریکه چهره و شخصیت معلم برای دانش آموز همیشه مهربان، خوش اخلاق و دلسوزانه متصور شود. لازم است اذعان کرد که برگزاری اردوهای علمی، آموزشی، سیاحتی، زیارتی و تفریحی در طول سال نقش موثری در ایجاد انگیزه تحصیلی داشته و از طرفی بازگشایی مدارس و شروع سال تحصیلی چند روز قبل از آغاز فعالیت درسی و برگزاری روز شکوفه ها نیز به نوبه خود در جذب دانش آموز بسیار مثبت و قابل تحسین است. 8- همانگونه که تشویق دانش آموز در برهه های مختلف تحصیلی در ایجاد انگیزه و تلاش برای ارتقاء دانش نقش مثبت دارد به همان میزان تنبیه نابجا و نامناسب و غیراصولی و تخریب شخصیت دانش آموز هم نقش مخربی در روحیه دانش آموز به خصوص آن گروه که چندان استعداد مناسب و علاقمندی و انگیزه تحصیلی ندارند خواهد داشت.

در پایان ذکر این نکته نیز ضروری است دانش آموزانی که با اختلال گفتاری مواجه هستند لازم است در صورت پذیرش در مدارس عادی به طور قطع و یقین در گروه سرود دسته جمعی شرکت داشته باشند تا بتوانند با تمرین و تکرار با دوستان خود در کاهش این معضل موفق گردند و زمینه مدرسه هراسی یا مدرسه گریزی از ذهن آنان محو گردد. نباید از نظر دور داشت که تبعیض بین دانش آموزان به خصوص آنهایی که از روحیه حساسی برخوردارند موجب دلسردی و گاها افسردگی روحی آنان خواهد شد که این امر مدرسه گریزی را در ذهن دانش آموز ایجاد می کند.

*فرهنگی بازنشسته