امان الله شبانکاره

 
در سال های اخیر خشکسالی و برداشت های بی رویه از منابع آبی زیرزمینی مشکلات بسیاری برای کشور ما و به خصوص استان و شهرستان ما بوجود آورده است. و به مشکلاتی همچون پایین رفتن و افت سطح آب های زیرزمینی، نشست سطح زمین حاصل از این افت ها، تحت تاثیر قرار گرفتن کیفیت آب و مواردی همچون مهاجرت روستاییان به شهرها، حاشیه نشینی، بیکاری و معضلات اجتماعی دیگر اشاره کرد.

در ابتدا اشاره ای کنیم به مفهوم خشکسالی. این اصطلاح، به دورانی اطلاق می شود که طی یک بازه زمانی طولانی و چندین ساله، شاهد نبود یا کمبود بارش باران باشیم که در نهایت، منتج به عدم توازن بین میزان آب استحصالی و مقدار آب مورد نیاز می گردد. این وضعیت به نابودی پوشش گیاهی، کاهش شدید منابع آب زیرزمینی، تخلیه روستاها و سیل مهاجرت روستاییان به شهرها که به هرج و مرج و حاشیه نشینی و هزاران هزار معضل و مشکل ریز و درشت بدل می گردد، و نابودی کشاورزی و صنایع وابسته به آن و بسیاری مشکلات دیگر، منتهی می شود. کشور ما با قرار گرفتن در کمر بند خشک کره زمین با مشکل کم آبی مواجه می باشد. رشد فزاینده جمعیت و نیاز به محصولات کشاورزی و دامی و محدودیت منابع آب و خاک به عنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزی مسئله کم آبی را به گونه ای بسیار جدی فراروی ما قرار داده است. در واقع خشکسالی نیز به عنوان یک پدیده طبیعی همچون سایر پدیده های طبیعی به مدد دانش، آگاهی، برنامه ریزی و مدیریت صحیح قابل پیش بینی و کنترل می باشد و با مدیریت صحیح می توان خسارات ناشی از آن را به حداقل رساند.
اگر نگاهی به آمارهای رسمی مربوط به میزان بارش ها در کشورمان بیاندازیم و مقایسه ای با میزان بارش در دیگر نقاط دنیا کنیم، بهتر می توانیم به موضوع بپردازیم. برابر آمارهای موجود وزارت نیرو میانگین سی ساله بارندگی سالانه ایران ۲۵۰ میلی متر بوده است همین آمار نشان دهنده این است که بارش سالانه کشورمان نسبت به جهان خصوصاً کشورهای اروپایی با ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر بارندگی در سال، بسیار کمتر می باشد. صندوق جهانی طبیعت، بحران کم ‌آبی را دومین بحران بزرگ دنیا طی ۱۰ سال آینده اعلام کرده است.
وضعیت بی آبی در استان ما بحرانی تر  و بسیار ملموس تر از بسیاری از نقاط کشورمان است. 63 درصد از  منابع آب استان کاهش یافته، منابع آبی زیرزمینی و چشمه های آبی دشتستان به ویژه در دشت بوشکان و دهرود ارم بسیار نگران کننده هستند.  بخش اعظمی از خطوط آبرسانی شهرستان، فرسوده است و شکستگی های پی در پی در این خطوط، مشکل کم آبی را دو چندان کرده است. شهرستان دشتستان 77 هزار مشترک آب شهری و روستایی دارد که شامل 53 هزار مشترک شهری و 24 هزار مشترک روستایی می باشد و برای سامان دادن به وضعیت آبرسانی به این مشترکین، عزمی جدی نیاز است.
بر اساس استانداردهای بین المللی، اگر تا 20 درصد از منابع آبی تجدیدپذیر استفاده گردد، مشکلی به وجود نمی آید، ولی کشورهایی که بالای 40 درصد از این منابع را مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند، با سرعت در حال تخریب محیط زیست خود می باشند و در معرض مخاطرات جدی هستند. جالب و البته اسفناک است که بدانیم تنها 6 کشور در جهان، بالای 60 درصد از منابع آب تجدیدپذیر خود را استفاده می‌کنند که ایران با 110 درصد در شرایط کاملا بحرانی است و در صورت ادامه این روند تا 15 سال دیگر آبی در کشور باقی نخواهند ماند. میزان استفاده از منابع آبی، ارتباط مستقیمی با سطح فرهنگ عمومی استفاده از آب و همچنین صنایع و کشاورزی دارد. کشوری صنعتی مانند ژاپن سالیانه 19 درصد از منابع تجدید پذیر خود استفاده می کند. اگر بخواهیم به حداقل استاندارد میزان بهره برداری از منابع آبی تجدیدپذیر که 40 درصد در سال است برسیم، می بایست میزان استفاده از آن را در کشورمان به یک سوم کاهش دهیم که مطمنا بدون برنامه ریزی علمی و هدفمند، این امر محقق نمی گردد. بنابراین مسئولین و دست اندر کاران بحران آب در مقطع کنونی نبایستی نگرشی مقطعی و آنی داشته باشند بلکه بایستی بر مبنای مقابله اضطراری و تدوین یک برنامه بلند مدت منظم و مداوم جهت آمادگی و پیشگیری، از گسترش بحران خشکسالی، جلوگیری کنند.
پیدایش بحران آب معلول عوامل متعددی است که اگر بخواهیم گذرا و تیتر وار به آنها اشاره کنیم، بایستی به عواملی چون افزایش جمعیت، هدر رفت آب در بخش کشاورزی سنتی، گسترش صنایع و انتقال آلودگی به آب های قابل شرب، تغییرات آب و هوایی و کاهش بارش ها، و نهایتا توزیع نامتناسب زمانی و مکانی بارش ها اشاره کنیم.
مسلما بحران کم آبی در جهان، عواقبی را به دنبال خواهد داشت که مهمترین این پیامدها، شیوع بیماری ها و مرگ و میر، وقوع جنگ و نزاع آب میان کشورها و نابودی جنگل ها و مناطق زندگی گیاهان و جانوران و به دنبال آن کاهش تنوع زیستی می باشد. این بحران در کشور ما نیز هر روز ملموس تر و عریان تر از روز گذشته در حال خود نمایی می باشد و عواقبی همچون تخریب محیط زیست، کاهش آب های سطحی، از بین رفتن گونه های جانوری و گیاهی، بیان زایی و گرد و غبار و کاهش محصولات زراعی و باغی را به همراه خواهد داشت.
سال‌ها است که استان ما در فصل تابستان با چالش جدی در تامین آب روبرو است و امسال باز هم نوبت‌بندی‌ها و گاها نبود آب در چند روز متوالی مشکلاتی را برای مردم ایجاد کرد. یکی از مهمترین دلایل وجود چالش‌های اینچنینی را می‌توان تامین بخش عمده آب استان بوشهر از طریق استان‌های هم‌جوار دانست به گونه‌ای که ۹۰ درصد از آب مصرفی استان از طریق استان‌های فارس و کهگیلویه‌وبویراحمد تامین می‌شود.
تامین آب از طریق این استان‌ها نیز همواره با چالش‌هایی روبرو بوده است تا جایی که گاها صبحت‌هایی مبنی بر کاهش سهمیه استان از این آب‌ها مطرح می‌شود و یا گاهی نیز کشاورزان به بهانه آبیاری مزارع خود، راه آب استان بوشهر را می‌بندند.
البته استان بوشهر اگرچه از داشتن منابع آبی محروم است ولی ظرفیتی دارد که بکارگیری آن می‌تواند علاوه بر تامین آب مورد نیاز استان، آب دیگر استان‌ها را نیز تامین کند و آن هم همجواری با خلیج فارس و امکان تولید آب شیرین از دریا است. شیرین‌سازی آب دریا با استفاده از تاسیسات آبشیرین‌کن‌های صنعتی اگرچه آب باکیفیتی را تولید می‌کند ولی این روش نیز معضلات خاص خود را دارد و علاوه بر هزینه‌های بسیاری که برای دولت در پی دارد، بر محیط زیست نیز اثرات نامطلوبی دارد.
یکی دیگر از مشکلاتی که گریبانگیر بخش آب در استان بوشهر است، هدررفت بالای آب است که بخشی از آن متوجه شبکه‌های فرسوده آبرسانی است و بخشی نیز به علت وجود انشعاب‌های غیرمجاز پرتعداد در نقاط مختلف استان است.
واقعیت این است که مصرف آب در استان بوشهر بالا است؛ در شرایطی که با کمبود منابع آبی روبرو هستیم می‌طلبد که خودمان نیز به یاری مسئولان بیاییم و در مصرف خود از روش‌های بهینه استفاده کنیم و از اصراف آب پرهیز کنیم. و مسولین نیز می بایست با برنامه ریزی بلند مدت، به دنبال راه حل های علمی و جدید برای رفع این معضل باشند.